آموزش مرغداری:قدم به قدم

مقدمه:در زمینه پرورش جوجه گوشتی،کتاب‌ها و رسالات متعددی نوشته شده است اما هنوز جای نوشته‌ای که هم جامع باشد و تمام مراحل پرورش را در برگیرد و هم ساده باشد تا بتواند ارتباط مؤثری با جامعة مرغدار برقرار سازد و هم متکی بر نکات عملی و مفید باشد، خالی است. این نوشته کوششی است در جهت پر کردن این خلأ.هدف، آموزش عملی نکات مفید و پرهیز از تفصیل در نکات نظری و تئوریک و ارائه مطالب به شیوه‌ای گام به گام از جوجه یک روزه تا مرغ قابل فروش است. ضمناً سعی شده است که مطالب با لحن آمرانه و دستوری القا نشود بلکه به دلایل مؤید آن هم پرداخته شود تا در ذهن مرغدار، اهمیت و ضرورت هر دستورالعمل روشن گردد و در نتیجه رغبت بیشتری برای اهتمام و جدیت در عملی کردن  آن‌ها در او ایجاد شود.

نکته دیگر آن که مطالب مندرج در این کتابچه عمدتاً بر تجارب شخصی 15 ساله نگارنده متکی است که بعضاً نیز کاملاً شخصی است و در نوشته های دیگران نیامده است.

جایگاه:

از آن جا که بحث اصلی ما به پرورش مربوط می‌شود، فرض بر این است که ساختمان مرغداری از حداقل استانداردهای لازم برخوردار است و چون این استانداردها معمولاً دستورالعمل های مراجع مجوز دهنده، لحاظ شده است از تذکر تفصیلی در این باره صرف نظر می‌کنیم. نکاتی از این قبیل که:

- جهت ساختمان شرقی غربی باشد .

- محل هواکش ها به گونه‌ای باشد که جریان شدید باد باعث اختلال در عملکرد آن‌ها نشود.

- فاصله مناسب (حدود 5 / 1 کیلومتر) از سایر واحدهای پرورش طیور مد نظر باشد.

- ترجیح بر این است که ظرفیت سالن‌ها به صورت واحدهای 5000 قطعه‌ای در نظر گرفته شود. چرا که یکنواختی جریان هوا در این سالن‌ها بیشتر امکان پذیر است و اختلاف جریان هوا و رطوبت و حرارت در نقاط مختلف سالن را به حداقل می‌رساند. در سالن‌های طولانی یکنواخت کردن این عوامل مشکل‌تر و دور از دسترس‌تر است.

حفاظت زیستی:

حفاظت زیستی (یا Biosequrity ) در منابع جدید بیشتر از همیشه مورد تأکید قرار گرفته است. این حفاظت شامل مجموعه‌ اعمال بازدارنده در مقابل نفوذ آلودگی‌ها به محیط مرغداری است که مهم ترین این راهکارها عبارتند از:

-  حصارکشی و محوطه سازی برای ممانعت از ورود افراد غیر مسئول و جانوران اهلی و وحشی.

-  کنترل ترددها در ورودی مزرعه با برقراری پست نگهبانی یا حداقل با موانع فیزیکی بازدارنده (نظیر درب، زنجیر و...)

-  فضای سبز باید حداقل 15 متر از دیوارهای محل پرورش فاصله داشته باشد. توضیح آن که این فضاها با جذب نور و حرارت، ممکن است تعادل حرارتی سالن را دچار اختلال سازند.

-  استفده از ضد عفونی‌های مناسب در ورودی مزرعه و ورودی‌های سالن. این ضد عفونی‌ها باید طبق برنامه معین هر از چند گاهی تعویض شوند تا راه بر مقاومت‌های میکربی احتمالی بسته شود.

-  کسانی که به هر دلیلی می‌خواهند وارد سالن‌ها شوند باید لباس و کفش مخصوص داخل محوطه را بپوشند و در صورت امکان دوش هم بگیرند.

-  برای کنترل کامل بر تعویض لباس و کفش، سعی کنید رنگ لباس‌ها و کفش‌ها در قسمت‌های مختلف مرغداری (از قبیل سالن‌ها- محوطه و ورودی‌ها) از یکدیگر متمایز باشد تا امکان اشتباه و خطا به حداقل برسد.

-  از نگهداری طیور بومی در محوطه و اطراف مرغداری جداً پرهیز نمائید. این طیور چون واکسن‌های لازم را دریافت نکرده‌اند خطر مهمی در انتقال بیماری‌ها - به خصوص انواع ویروسی و خطرناک نظیر نیوکاسل و آنفلوانزا - به شمار می‌روند. به علاوه چون سن این طیور بالاتر از گله است ، همیشه می‌توانند ناقل عامل بیماری باشند، بدون آن که خود بدان مبتلا شوند. به عبارت دیگر این گونه طیور معمولاً به دلیل سازگاری تدریجی با محیط، می‌توانند حامل و ناقل عوامل بیماری‌های مختلفی باشند که خود از سر گذرانده‌اند یا با آن تطبیق یافته‌اند.

-  طعمه گذاری برای جانوران موذی و بخصوص موش که نقش به سزا در انتقال بیماری هایی چون سالمونلا دارد، باید حتماً مد نظر قرار گیرد. استفاده از چسب‌های مخصوص به دام انداختن موش در محل تردد آن‌ها معمولاً با موفقیت همراه است.

آماده سازی سالن‌‌ها:

-  کلیه تجهیزات سالن (دانخوری ها و آبخوری ها و لوله ها) از سالن خارج گردند.

-  کودهای دوره قبل کاملاً تخلیه شود.

-  با استفاده از حشره کش‌های مناسب، اقدام به از بین بردن حشرات و بندپایان مختلف (مگس- سوسک و...) گردد.

-  سالن با آب فشار قوی و حتی الامکان گرم که حاوی مواد شوینده (نه ضد عفونی کننده) باشد کاملاً شسته شود. توضیح آن که مواد شوینده یا اصطلاحاً دترجنت detergent ضدعفونی کننده نیستند ولی لکه‌بر و تمیز کننده است مثل انواع پودر لباس شویی ولی ضدعفونی کننده‌ها هر چند به خوبی شوینده‌ها لکه‌ها را تمیز نمی‌کنند ولی میکرب‌کش هستند. به هر حال سالن اول باید با مواد شوینده شستشو شود تا بعد نوبت ضد عفونی برسد. نکته مهم دیگر آن که شستشوی سالن باید از سقف به کف باشد تا در آخر کار پساب های آلود‌ه از کل سالن تخلیه گردند. لکه‌های مقاوم را با برس زدن برطرف کنید. نوبت به ضدعفونی شیمیایی سالن می‌رسد. اسپری کردن "فرمالین" 40% (به نسبت 1 لیتر فرمالین به 9 لیتر آب) یا شستشو با "بنز الکو نیوم" به نسبت 1 به صد و یا سایر موادی که دستورالعمل نحوة مصرفشان در ضمیمه شماره 1 آمده است، کار ضد عفونی شیمیایی سالن را کامل می‌کند، سعی شود در هر فصل جوجه ریزی نوع ضد عفونی عوض شود تا مقاومت میکربی ایجاد نشود.

-  دانخوری ها و آب خوری‌ها و شلنگ های آن‌ها را ابتدا در حوضچه های آب حاوی مواد شوینده غوطه‌ور سازید و پس از شستشو و برس زدن، به مدت 2 ساعت هم در حوضچه های حاوی مواد ضد عفونی کننده غوطه‌ور سازید و پس از آن با آب معمولی شستشو دهید تا خشک و آماده استفاده گردند.

-  اما رسوب زدایی شلنگ های آب خوری که دارای رسوبات دارویی و مواد معدنی هستند هم مهم است. برای این کار از سرکه یا اسید استیک به میزان دو در هزار استفاده کنید. غوطه‌ور کردن شلنگ ها در سرکه خالص و بعد شستشوی آن‌ها با آب حاوی سرکه دو در هزار، می‌تواند خیالمان را از برطرف شدن رسوب های مورد نظر راحت نماید. در زمان حضور گله هم رسوب زدایی شلنگ ها با دز کمتر (1- 5 / . در هزار) انجام پذیراست.

-  برای ضد عفونی تانکر آب و لوله کشی‌ ها از کلر با دز سه در هزار استفاده کنید.

-  نوبت به شعله دادن سالن به خصوص در شکاف ها و درزهایی می‌رسد که احیاناً ضدعفونی شیمیایی به آن‌ها نفوذ نکرده است.

-  سپس اقدام به آهک پاشی محوطه نمائید.

-     وسایل و بستر را در سالن‌ها بچینید. تمام منافذ سالن را مسدود نمائید و به عنوان آخرین مرحله به گاز دادن سالن بپردازید. برای این منظور از آجرهای مخصوص یا" فرمالکس" طبق دستور کارخانه‌های سازنده استفاده نمائید ولی اگر می‌خواهید سنگ تمام بگذارید از ترکیب فرمالین روی پرمنگنات پتاسیم استفاده نمائید. برای هر متر مکعب^cc 20 فرمالین 40% و 40 گرم پرمنگنات محاسبه کنید. پرمنگنات را در ظروف فلزی (از قبیل بشکه و نیم بشکه و استانبولی و...) بریزید و از انتهای سالن شروع به ریختن فرمالین روی آن به نسبت گفته شده، نمائید و رفته رفته به سمت خروجی حرکت کنید تا در دود و گاز ناشی از واکنش گرفتار نشوید. سعی کنید حرارت محیط نزدیک 25 درجه باشد. به طور کلی حرارت مناسب محیط در میزان تأثیر ضدعفونی کننده‌ها نقش مهمی دارد.

-     پس از 24 ساعت پنجره‌ها و منافذ را باز و تهویه‌ها را روشن کنید تا بوی گاز کاملاً از بین برود.

-     حرارت سالن را قبل از ورود جوجه به 34 درجه برسانید و آماده تحویل جوجه گردید.

تهیه جوجه:

اهمیت کیفیت جوجه یک روزه از آن جاست که مرغدار برای موفقیت باید پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های لازم را در اختیار داشته باشد و به کمک حسن مدیریت این پتانسیل‌ها و قوه‌ها را به فعل و عمل تبدیل کند. چنان چه جوجه یک روزه کیفیت لازم را نداشته باشد، از دست مدیریت خوب هم کاری ساخته نیست. لذا در سفارش و تهیه جوجه فاکتورهای زیر را مد نظر قرار دهید:

-     سعی کنید گله ی مادر تک سنی باشد و جوجه‌ها را از یک گله هم سن انتخاب کنید در غیر این صورت میزان عیار ایمنی بدن جوجه‌هایی  کهاز گله‌های مختلف، تهیه شوند ، یکنواخت نخواهد بود و عیار مادری ناهمگون، باعث پراکندگی عیار حاصل از واکسیناسیون می‌شود. در نتیجه ، متعاقب واکسیناسیون تیتر مطمئنی برای ایمنی نخواهید داشت و همیشه قسمتی از گله حساس‌تر و در معرض خطر ابتلا به بیماری است.

-     سعی کنید خودِ جوجه‌ها هم اختلاف سنی نداشته باشند و همه را در یک روز خریداری کنید. زیرا داشتن گله‌های غیر همسن خطر چرخش آلودگی از سن بالاتر به پائین‌تر و حتی بالعکس را افزایش می‌دهد. ضمن اینکه شما مجبورید وقت و هزینه و کار بیشتری انجام دهید چرا که مدیریت گله‌ها در سنین مختلف، متفاوت است و محتاج برنامه تغذیه و واکسیناسیون و مدیریت جداگانه‌ای می‌باشد.

-     اگر گله مادر دارای سن کم باشد، احتمال ضایعات و تلفات اولیه‌اش بیشتر است. چرا که کیسه زرده کوچک‌تر و طاقت جوجه برای تحمل گرسنگی و تشنگی کمتر است. در نتیجه جوجه سریع‌تر و زودتر دچار افت و کم آبی بدن می‌شود. وزن جوجه نباید زیر 35 گرم باشد. اما حُسن گله مادر کم سن در این است که معمولاً تیتر ایمنی مادری مناسب‌تر و یکنواخت‌تری دارند. بتابراین سعی کنید جوجه حاصل از مادر کم سن را از مراکز خیلی دور از محل پرورش گله تهیه نکنید.

-     گله مادر پیر هم جوجه درشت تری دارد و تحمل جوجه نسبت به گرسنگی و تشنگی هم بیشتر است چرا که کیسه زرده بزرگ‌تر است. اما یکنواختی در گله پیر کمتر از گله جوان است و تیتر مادری هم معمولاً کمتر و ناهمگون‌تر است. هر گرم اختلاف وزن جوجه یک روزه در سن فروش ایجاد اختلاف و تفاضلی حدود 12 گرم می‌کند.

-     حتماً جوجه باید دارای MG و SP و ST منفی باشد. MG عامل ناراحتی مزمن تنفسی است که در صورت بروز و ترکیب با کلی باسیل باعث افت شدید عملکرد و بالا رفتن هزینه دارویی می‌شود . SP و ST هم عوامل سالمونلا هستند که قطعاً باید منفی باشند وگرنه دوره موفقی نخواهیم داشت. اما هرچند منفی بودن MS هم یک مزیت است ولی حساسیت تأکید ویژه و شدیدی بر آن وجود ندارد.

-     در صورت امکان جوجه را از نزدیک ترین جوجه‌کشی تهیه کنید تا مسائل مربوط به وازدگی و افت ناشی از کم آبی (هیدراتاسیون) دامن‌گیر گله نشود. هر ساعت حمل 1 / . گرم از وزن جوجه می‌کاهد.

عملیات روز اول:

-     سالن باید کاملاً گرم (34- 33 درجه) باشد.

-     کارتن حاوی جوجه‌ها را به طور مرتب در سالن بچینید. درب آن‌ها را بردارید و واکسن برنشیت را طبق دستورالعمل در داخل کارتن‌ها روی سر جوجه‌ها اسپری کنید.

-     رسیدن سریع جوجه به آب بسیار مهم است. لذا سعی کنید کارتن حاوی جوجه‌ها را نخست در کنار آبخوری‌ها بچینید و از ته سالن شروع به تخلیه جوجه‌ها در کنار آبخوری‌ها نمائید. رسیدن سریع جوجه به آب ، مانع کم آبی و وازدگی جوجه می‌شود. بنابراین توصیه شده که در دو ساعت اول به جوجه دان ندهید تا فقط آب بخورد.

-     در سه ساعت اول آب شکر 5% (50 گرم شکر برای یک لیتر آب) داده شود. پس از آن به مدت 24 تا 36 ساعت محلول "مولتی الکترولیت" داده شود که آن هم در جبران کم- آبی‌های احتمالی زمان حمل مؤثر خواهد بود. آب و شکر انرژی‌زاست و تحرک جوجه را بیشتر می‌کند و نیز تشنگی را افزایش می‌دهد و باعث آب خوردن بیشتر آن می‌شود.

-     استفاده از پیشدان را پس از دو ساعت می‌توانید شروع کنید. امروزه دیگر بر مصرف ذرت خالی، تاکید نمی شود.

-     حرکت دادن جوجه‌ها برای رفتن آن‌ها به سر دانخوری و آب خوری در روز اول بسیار مهم است. 3 ساعت پس از تخلیه ی جوجه، باید چینه دان 90% جوجه‌ها پر باشد.

-     خاموشی دادن در روز اول ضرورت ندارد.

-     کفی کارتن‌های حمل جوجه را کاملا بسوزانید تا از انتشار آلودگی‌های احتمالی جلوگیری شود.

-     تـعـدادی از جـوجـه‌ها را قـبل از تخلیه در سالن جدا کنید و برای کشت میکربی و قارچی و آنتی‌ بیوگرام بفرستید. اگر جوجه در سالن خالی شده باشد و بعد به آزمایشگاه ارسال شود و آلودگی خاصی از آن جدا شود، معلوم نمی‌شود منشأ آلودگی سالن و بستر است یا خود جوجه. لذا باید جوجه‌های مورد آزمایش قبل از تخلیه از کارتن‌ها، از بقیه جدا شوند. نمونه‌‌برداری برای جوجه‌ها باید اتفاقی باشد. برداشت از نمونه‌های وازده و ضعیف، شما را در تشخیص و مصرف دارو برای کل گله دچار اشتباه خواهد کرد.

-     جوجه‌های وازده را در کمترین مدت زمان ممکن از گله جمع آوری کنید. برای آن‌ها بیمارستان درست نکنید چرا که منشأ آلودگی اند و اگر هم آلوده نباشند، مناسب ترین کانال ورود آلودگی هستند.

-     درست کردن بیمارستان برای جوجه‌های  بیمار و دارای کمبود اشکال ندارد. به خصوص که داروهای مصرفی را می‌توان ابتدا روی آن‌ها آزمایش کرد و در صورت شیوع مشکل در گله، از داروهای آزمایش شده و نتیجه داده برای درمان کل گله استفاده کرد.

دانخوری و آبخوری:

-     فاصه بین دو دانخوری با دو آبخوری نباید بیشتر از 5 / 1 متر باشد. اگر جوجه مجبور به طی مسافت زیادی برای رسیدن به دانخوری یا آبخوری باشد، گله دچار ناهمسانی و دو دستی و چند دستی می‌شود.

-     حرارت آب حدود 25 درجه باشد. بخصوص در دو هفته اول جوجه به سردی و گرمی زیاد آب حساس است و اذیت می‌شود.

-     شلنگ‌های آب را از انواع شفاف انتخاب کنید که رسوب مواد معدنی یا دارویی در آن قابل رؤیت باشد و به موقع رسوب زدایی گردد.

-     در روزهای اول تا حدود 7 روزگی از آبخوری‌های کله قندی- یک عدد برای 50 قطعه- استفاده کنید. برای آن که تراشه‌های بستر داخل آب خوری‌ها نریزد و نیز برای این که بستر خیس نشود، می‌توانید یک قطعه موزائیک یا کارتن زیر آب خوری‌های کله قندی بگذارید.

-     از هفته دوم می‌توانید آب خوری‌‌های زنگوله‌ای (:bell ) را آویزان کنید. ارتفاع آب خوری باید در محاذات پشت جوجه باشد تا جوجه روی آن نپرد. برای عادت دادن جوجه‌ها به آبخوری‌های جدید، تا 2 روز پس از نصب آب خوری‌های آویز، آب خوری‌های کله قندی را جمع نکنید.

-     آب خوری‌ها روزی 3 بار شستشو و آب آن‌ها عوض شود.

-     بهترین نوع آب خوری‌ها پستانک‌ها (یا نی پل‌ ها) هستند. حُسن آن‌ها این است که جوجه نمی‌تواند آب را آلوده کند ولی مشکل آن این است که ممکن است هوا بگیرد .نی‌پل ها در روز اول و دوم باید افقی باشند ولی کم کم زاویه 45 درجه پیدا کنند تا در روز دهم کاملاً عمودی باشند. در هنگام دادن واکسن خوراکی با نی‌پل ها باید دقت کرد که آب بدون واکسن کاملاً عبور کرده و آب حاوی واکسن در دسترس جوجه‌ها قرار گیرد. هر نی‌پل یا پستانک بسته به گرمای هوا برای 10 تا 15 قطعه جوجه کافی است. در هوای گرم هر پستانک را برای 8 قطعه در نظر بگیرید.

-     در 10 روز اول از دانخوری های گرد (بشقابی)- هر دانخوری برای 60 تا 70 قطعه جوجه- استفاده شود. در هفته اول به علاوه می‌توانید از کارتن حمل جوجه‌ها هم به جای دانخوری گرد استفاده کنید. دیواره‌های کارتن‌ها را به صورت دالبُر قیچی کنید و دان را داخل آن بریزید. از روز دهم دانخوری های آویز را نصب کنید ولی تا روز دوازدهم دانخوری های قبلی را جمع نکنید تا جوجه به دانخوری های جدید عادت کند. ارتفاع دانخوری‌ها در محاذات چینه دان جوجه تنظیم شود تا از ریخت و پاش دان جلوگیری شود.

-     در دانخوری های زنجیری برای هر قطعه 5 تا 15 سانتی متر طول دانخوری باید محاسبه شود. برای جیره پیشدان 5 سانتی متر، میاندان 10 سانتی متر و پسدان 15 سانتی متر.  هر 2 ساعت یک بار زنجیر را حرکت دهید تا جوجه‌ها برای خوردن، تحریک شوند. سرعت حرکت زنجیر حدود 18 متر در دقیقه در نظر گرفته شود. سرعت های کمتر می‌تواند باعث عدم یکنواختی گله شود.

-     به طور کلی تعداد دانخوری و آبخوری باید به اندازه‌ای باشد که تراکم و تجمع بر سر آن‌ها مشاهده نشود و همه جوجه‌ها به طور یکسان به آن‌ها دسترسی داشته باشند. دسترسی یکسان جوجه‌ها به آب و دان به یکنواختی گله کمک می‌کند.

-     تا دان موجود کاملاً مصرف نشده از ریختن دان تازه به دانخوری جداً خودداری کنید. چرا که معمولاً جوجه علاقه بیشتری به مصرف تکه های درشت دان دارد و اگر دان قبلی کاملاً مصرف نشده باشد، در واقع خرده مواد و عناصر کمیابی که حجم زیادی در ترکیب دان ندارند و به صورت آردی در دان وجود دارند، مصرف نمی‌شوند و کمبود این مواد باعث بروز مشکلات اسکلتی و نارسایی های مختلف دیگر خواهد شد. لذا بهتر است قبل از ریختن دان تازه، حدود یک ربع به جوجه گرسنگی داده شود.

-     سعی بر این باشد که روزی 4 بار دان در دان‌ خوری‌ها  توزیع شود.

برنامة نوری:

-     شب اول خاموشی ندهید تا جوجه بیشتر به فضای سالن و محل دانخوری و آبخوری آشنا شود.

-     تا 5 روزگی برای هر متر مربع ^w5 (معادل 60 لوکس) و پس از آن تا 20 روزگی ^w3 (معادل 36 لوکس) و بعد از آن تا پایان دوره ^w1 (معادل 12 لوکس) نور محاسبه شود. معمولاً مرغداران فکر می‌کنند نور بیشتر برای پرورش جوجه مناسب‌تر است. در حالی که نور زیاد باعث تحرک جوجه و هدر دادن انرژی و افزایش ضریب تبدیل غذایی می‌گردد.

-     برنامه های خاموشی مختلفی برای نژادهای مختلف جوجه گوشتی توصیه شده است. اما در هرحال خاموشی امر لازمی است که باعث تخلیه کامل دستگاه گوارش و جذب بهتر مواد غذایی و کاهش ضریب تبدیل می‌شود. در حالی که پرخوری باعث دفع سریع‌تر و جذب کمتر مواد غذایی می‌شود.

به نظر اینجانب بهترین برنامه خاموشی را باید ضمن آزمایش و خطا و تجربه انتخاب کرد. در سالن‌های بسته ابزار خاموشی مؤثرتر است چون در طول روز هم می‌توان خاموشی مورد نظر را اعمال نمود و این امر به خصوص در روزهای گرم سال که جوجه تمایل به مصرف دان ندارد، فرصتی برای خاموشی دادن است تا روشنایی دادن در ساعات خنک روز که جوجه به غذا خوردن رغبت بیشتری دارد، صورت گیرد.

در سالن‌های بسته حتی خاموشی و روشنی متناوب در سیکل‌های 2 ساعته توصیه شده است.

به علاوه خاموشی های طولانی 12- 8 ساعته برای کنترل رشد سریع جوجه در سه هفته اول به منظور کاهش نارسایی های قلبی و عروقی در سنین بالاتر توصیه شده است. به عبارت دیگر با کنترل رشد جوجه از طریق افزایش خاموشی، به او مجال می‌دهیم که سیستم قلبی- عروقی و اسکلت بندی قوی ‌تری داشته باشد و در نتیجه قلب و اسکلت ، افزایش رشدهای بعدی را به راحتی تحمل کند و میزان آسیت، سکته و فلجی گله در ماه دوم پرورش کاسته شود.

-     اگر از لامپ مهتابی استفاده می‌شود برای هر متر مربع 5 وات (معادل 60 لوکس) محاسبه شود.

-     ارتفاع لامپ‌ها تا 2 متر باشد و در سالن های با عرض 12 متر، باید 3 ردیف لامپ بسته شود. فاصله لامپ‌ها از یکدیگر هم 3 و حداکثر 4 متر باشد.

برنامه حرارتی:

-     به طور کلی اصل اساسی در تنظیم حرارت سالن، راحتی و آسایش جوجه است. راحتی و آسایش جوجه هم یعنی این که جوجه دهن نزند، بال هایش را به دلیل گرما از هم باز نکند و از طرف دیگر جوجه‌ها در دل هم نروند و به بیان دیگر جوجه‌ها حداکثر پراکندگی یکنواخت را در سطح سالن داشته باشند. نه کنار دیوارها تجمع کنند و نه کنار بخاری‌ها.

-     حرارت سالن را از 33 و 32 درجه شروع کنید. در روز چهارم به 30 برسانید و در هفته دوم به 28 و 29 و از آن پس هفته ای 2 درجه از دما بکاهید تا درجه در سن 30 روزگی به 22 درجه برسد. از آن پس حرارت مناسب تا پایان دوره 22 تا 20 درجه سانتی گراد است. اگر جوجه را از 42 روز و وزن 2 کیلو، بیشتر نگاهداری کنیم می‌توان حرارت را تا 18 درجه هم کاهش داد.

-     خطر سرماخوردگی در 2 هفته اول است که جوجه را تهدید می‌کند. به خصوص در ده روز اول حرارت اگر زیر 28 درجه بیاید، جوجه در معرض خطر قرار می‌گیرد. این بدان جهت است که جوجه در این مدت قدرت کنترل درجه حرارت بدن خود را ندارد و سقوط درجه حرارت به زیر 28 درجه باعث می‌شود حرارت بدن جوجه از 38 درجه به 28 درجه برسد و ج سرما بخورد که در این صورت جمع و جور کردن گله بسیار دشوار خواهد بود.

-     در روزهای واکسیناسیون حرارت سالن باید1تا2 درجه بیشتر از حالت عادی باشد.

-     3 عدد توموتر در ابتدا و وسط و انتهای سالن بـرای کنترل درجه حـرارت در ارتفاع 15 سانتی متری نصب کنید.

-     در شرایطی که استرس گرمایی وجود دارد باید کاری کرد که انرژی جیره بدون افزایش گرمای متابولیکی زیاد شود. به این منظور چربی جیره را افزایش و پروتئین آن را کاهش می‌دهند. برای کنترل آلکالوز تنفسی از سرکه (1 در هزار) و جوش شیرین (5 / 0 در هزار) استفاده می‌شود. آب خنک در اختیار جوجه‌ها گذاشته می‌شود و قالب های یخ در تانکرهای آب انداخته می‌شود. تانکرهای آب عایق بندی می‌شوند و 6 ساعت قبل از اوج گرما، غذا و دان قطع می‌شود. به علاوه در مناطق گرمسیری باید جوجه‌ها را از روز اول به گرما عادت داد. یعنی از روز اول حرارت را یکی دو درجه بالاتر از حالت استاندارد در نظر می‌گیرند تا جوجه توان تحمل گرمای زیاد را به تدریج پیدا کند.

رطوبت سالن:

رطوبت سالن به خصوص در دو هفته اول مهم است. این بدان دلیل است که جوجه در جوجه‌کشی از رطوبت 70 و 80 درصد برخوردار بوده و اگر به محیطی با رطوبت 10 و 20 درصد منتقل گردد، دچار بی‌آبی و دهیدرا تاسیون و وازدگی می‌شود. لذا سعی جدی نمائید که حداقل روزهای اول رطوبت سالن را بالای 60% و پس از دو هفته بالای 50% حفظ کنید. اسپری کردن مرتب آب مفید است ولی در مناطق خشک استفاده از مه‌پاش لازم است تا رطوبت لازم ایجاد شود. در مناطق خشک استفاده از  الکترولیت‌ها نسبت به سایر ویتامین‌ها باید در اولویت قرار گیرد.

پدهای خنک کننده در مناطق گرم و خشک علاوه بر ایجاد رطوبت مناسب، دمای سالن را هم کاهش می‌دهند. برای جابجایی هر 10000 متر مکعب هوا در ساعت، 2 متر مربع پد با ضخامت 10 سانتی متر لازم است. در واقع پدها نوعی سیستم خنک کننده مشابه کولر در ابعاد بزرگ‌تر هستند که هزینه شان از کولر کمتر و کارآیی شان از آن بیشتر است. سعی کنید این پد متحرک باشد تا بتوانید در صورت افزایش رطوبت سالن یا نیاز به هوای بیشتر ، آن را بردارید.

سیستم تهویه:

-     در کشور ما، هنوز اهمیت مسئله هوادهی جا نیفتاده و غالب مرغداران از ترس سرماخوردگی، هوای لازم را به جوجه نمی‌دهند. کمبود اکسیژن باعث کم‌خونی، کاهش رشد، انواع بیماری- های تنفسی و آسیت و نهایتاً کاهش جدی عملکرد گله می‌شود. به اعتقاد نگارنده بیشترین فرهنگ سازی برای مرغداران ما باید در این زمینه صورت گیرد.

-     اگر اکسیژن هوا از 11% کمتر شود، مشکلات تنفسی شروع می‌شود. میزان CO2 سالن باید زیر 2 / 0 % باشد.

-     به دلیل نقص در تهویه و تجزیه اسید اوریکِ مدفوع به وسیله باکتری های موجود در بستر، گاز آمونیاک آزاد می‌شود که اگر به 15- 10 قسمت در میلیون (ppm 15- 10) برسد، بوی آن را حس می‌کنیم. میزان ppm 35- 25 آن چشم و بینی را می‌سوزاند و مقدار ppm 50 آن بـاعـث تــورم قرنیه و ملتحمه (کونژکتیویت) چـشـم و بیماری های مختلف تنفسی مثل "سی آردی" می‌‌گردد.

-     هر کیلوگرم مرغ زنده احتیاج به جابجایی 7- 5 متر مکعب هوا در ساعت در سالن توسط هواکش ها دارد و جابجایی این میزان هوا نیاز به 3 سانتی متر مربع ورودی هوا (هواده) به ازای هر متر مکعب هوا دارد. به این ترتیب برای یک سالن 10000 قطعه ای با جوجه‌ هایی به وزن 2 کیلوگرم، نیاز به جابجایی 100000 متر مکعب هوا در یک ساعت داریم که توسط 4 هواکش بزرگ 140 سانتی متری می‌تواند تأمین شود و از آن سو نیاز به 30 متر مربع هواده ( ^cm2300000=3×100000) دارد. معمولاً در سیستم های تونلی این 30 متر مربع هواده در منتهی الیه طول سالن‌ها و هواکش‌ها در دیواره عرضی انتهای سالن کار گذاشته می‌شود.

-     پدهای خنک کننده و هیترها هم در محاسبه ورودی هوا در زمستان و تابستان باید به حساب بیایند.

-     در زمستان ها تراکم و غلظت اکسیژن هوا بیشتر است و نیاز به جابجایی هوا به میان پیش گفته نیست. اما در عوض امکان هوادهی هم به علت سرمای بیرون از سالن کاهش می‌یابد. قدرت مدیریت خوب در ایجاد تعادل بین هوادهی و هواکشی با حفط دما و رطوبتِ مناسب در سالن‌هاست.

-     تعداد هواکش ها را از این فرمول هم می‌توان محاسبه کرد:

قدرت هر هواکش در دقیقه ÷120 × مساحت عرض سالن = تعداد هواکش لازم

که در آن 120، سرعت حرکت هوا بر حسب متر در دقیقه است و مساحت عرض سالن از ضرب ارتفاع × عرض به دست می‌‌‌آید و قدرت کشش هوا در دقیقه را هم باید از کاتالوگ هواکش ها استخراج کرد.

-     هوای سالن باید جریان ملایمی داشته باشد ولی سرعت آن نباید از 3 تا 4 متر در ثانیه بیشتر شود. برای اطمینان از جریان داشتن هوا می‌توان روبان های سبک وزنی را به سقف آویزان کرد و از میزان حرکت آن‌ها یه شدت جریان هوا پی برد.

بستر:

-     بستر راحت و نرم دو نقش مهم ایفا می‌کند. اولاً مانع از تماس جوجه با کف سرد سالن و در نتیجه مانع سرماخوردگی به خصوص در فصول سرد می‌شود و دوم آن که مانع بروز مشکلات در اندام حرکتی و" تاول های سینه" ای می‌شود.

-     سبوس برنج، پوشال چوب، کاه، ماسه و بستر مقوایی انواع بسترهای مورد استفاده در مرغداری‌ها هستند.

-     از پوشال و کاه به میان 3 کیلو در تابستان و 5 کیلو در زمستان برای هر متر مربع می‌توان استفاده کرد.

-     حُسن رول های مقوایی در فقدان گرد و غبار، فقدان آلودگی میکربی و قارچی و ارزانی است اما ممکن است کود سالن های دارای بستر مقوایی را نتوان به قیمت کود سالن های دارای پوشال فروخت. عیب این بسترها یکی این است که به واسطه عدم نرمی ممکن است به موارد مشکلات اندام حرکتی بیافزایند و در فصول سرد هم حائل و عایق خوبی در مقابل سرمای کف نباشند. پوشال چوب این عیوب را ندارد ولی گران‌تر تمام می‌شود و امکان آلودگی قارچی آن- به خصوص در فصول بارانی و مرطوب- وجود دارد. ضمن این که خاک اره‌های مخلوط با آن می‌تواند عامل گرد و غبار و تحریک تنفسی هم باشد.

-     سبوس برنج هم ارزان است و هم فاقد آلودگی و گرد و غبار و هم نرم و راحت است ولی در همه مناطق کشور در دسترس مرغدار نمی‌باشد.

-     رطوبت زیاد بستر (بالای 25%) باعث افزایش گاز آمونیاک و تحریکات تنفسی می‌شود. به علاوه زمینه ابتلای به کوکسیدیوز و افزایش موارد تاول سینه ای (Blister) را فراهم می‌کند. رطوبت کم و خشکی بستر (زیر 20%) هم باعث افزایش گرد و غبار می‌شود. لذا رطوبت بستر باید به گونه‌ای باشد که به کف چکمه و کفش نچسبد و وقتی آن را مشت می‌کنیم به هم نچسبد و کلوخه و گلوله نگردد.

-     رطوبت بستر به دلایل مختلف نظیر بالا بودن پروتئین، چربی و نمک، تراکم زیاد، نقص در تهویه، شل بودن و آبکی بودن مدفوع و ریختن آب روی بستر است که در هر مورد باید عامل اصلی رفع شود. پاشیدن آهک زنده (به میزان 1 کیلو برای هر 10 متر مربع) برای دفع رطوبت بسیار مؤثر است. همچنین امروزه از مواد جاذبه الرطوبه صنعتی به نام" زئولیت" هم استفاده می‌شود. (سه نمونه آن‌ها در بازار فارمیت و آنزیمیت و پرلیت هستند) این مواد را هم می‌توان با دان مخلوط کرد (20 کیلوگرم در تن) و هم می‌توان به میزان 200 گرم در هر متر مربع روی بستر پاشید.

تراکم:

-     تراکم مناسب گله در یکنواختی و رشد مناسب آن تأثیر قاطع دارد. تعداد جوجه در واحد سطح بستگی به وزن و جثه آن‌ها دارد. به عنوان یک فرمول عملی و کلی سعی کنید در هر زمان در هر متر مربع بیش از 20 کیلوگرم وزن زنده نداشته باشید. به این ترتیب می‌توانید در هفته های اول 30 قطعه جوجه در متر مربع داشته باشید و به تدریج با کاهش تراکم آن را در زمان فروش به 8- 7 قطعه در متر مربع برسانید. به هر شکل در زمان کشتار ، وزن زنده در واحد سطح (متر مربع) باید زیر 20 کیلو باشد. عامل دیگر گرمای سالن است. در صورت عدم کنترل گرما در سالن ، تراکم گله باز هم باید کمتر شود. این نکته بخصوص در فصول گرم باید مورد توجه باشد.

-     هرچه جمعیت گله بیشتر باشد از بهره‌وری آن کاسته می‌شود. بهترین عملکرد را سالن‌ها و گروه های 2500 قطعه ای دارند. گفته‌اند هر 100 قطعه مرغ که به این رقم افزوده شود، وزن پرنده در پایان دوره به طور متوسط 30 گرم از وزن پرنده در گروه 2500 قطعه‌‌‌ای کمتر خواهد شد. اما فاکتور مهم دیگر این است که به لحاظ اقتصادی، بازدهی نهایی گروه 2500 قطعه‌ای با توجه به میزان انرژی و امکانات صرف شده، پائین است و در نتیجه علی رغم این که قدر مطلق بهره‌وری در گروه 2500 قطعه‌ای بالاتر است، ارزش افزوده نهایی در جمعیت 10000 قطعه‌ای بیشتر است. به عبارت دیگر سود گله کوچک‌تر به ازای هر قطعه بیشتر است ولی مجموع سود در گله بزرگ‌تر (نه به ازای هر قطعه بلکه به ازای کل گله) به صرفه‌تر و اقتصادی‌تر است.

برنامه دارویی:

-     مصرف بی‌رویه دارو به خصوص آنتی بیوتیک‌ها از معضلات جدی صنعت مرغداری ماست که  نتیجه آن را به صورت ایجاد سریع مقاومت میکربی در مقابل داوها، مشاهده می‌کنیم.

نظر نگارنده بر اولویت پرهیز از مصرف دارو است به عبارت دیگر اصل را بر عدم مصرف دارو بگذاریم مگر خلافش ضرورت داشته باشد.

فرهنگ غلط مصرف بی‌رویه و در عین حال ناقص آنتی بیوتیک‌ها، ناشی از تصور غلطی است که از معنا و مفهوم "پیشگیری" به مرغداران ما القا شده است و متأسفانه شرکت های تجاری در القای این فرهنگ نقش عمده‌ای داشته‌اند. همان گونه که در مورد انسان و سایر موجودات زنده، مصرف دارو به عنوان پیشگیری معنی ندارد، در مورد طیور نیز همین طور است. همان گونه که معنی ندارد من انسان قبل از دچار شدن به پنومونی، آموکسی سیلین و پنی سیلین مصرف کنم، در طیور نیز به همین گونه این منطق جاری است.

تنها فرق طیور با سایر جانوران در پرورش متراکم آن‌ هاست که استعداد سرایت بیماری در آن‌ها را به شدت بالا می‌برد. با این منطق چنان که در سطح گله علائمی از بیماری مُسری دیده شد، باید فرض را بر این گذاشت که در سایر طیور هم دوره کمون بیماری جریان دارد و درمان در سطح گله لازم می‌آید. پیشگیری تنها به این معنا درست است ولی اگر هیچ‌ گونه علامتی در سطح گله دیده نمی‌شود، مصرف دارو به صرف دستورالعمل کارخانه سازنده، هم به مقاومت باکتریایی می افزاید، هم استرس مصرف دارو به جوجه وارد می‌کند و هم هزینه‌ای غیر ضروری به مرغدار تحمیل می‌کند.

-     آنتی بیوتیک را صرفاً به دستور دامپزشک و بر اساس کشت و آنتی بیوگرام مصرف نمائید.

-     یکی از دلایلی که داوهای توصیه شده در آنتی بیوگرام‌‌ها بر بیماری‌ها مؤثر نیستند، این است

که گاهی "دیسک" های دارویی مورد استفاده در آزمایشگاه‌ها عیناً از نوع داروهای موجود در بازار نمی‌باشند. مثلاً ممکن است دیسک از نوع خارجی باشد و در شرایط آزمایشگاهی بر میکرب اثر داشته باشد ولی داروی مصرفی از نوع داخلی باشد و عملاً بر میکرب بی‌اثر باشد. در این‌ گونه موارد دامپزشک و مرغدار باید به تجربه عملی و تأثیر عملی مصرف داروها در دوره‌های قبلی هم توجه داشته باشند یا دامپزشک ترکیبی "سینرژیست" از داروها را توصیه نماید و یا- با عنایت به فاصله دز سمی و درمانی دارو- بر غلظت مجاز آن‌ها بیفزاید.

-     یکی دیگر از دلایل عدم تطبیق نتیجه کشت میکربی با وضع موجود گله آن است که نمونه‌برداری از گله درست صورت نمی‌گیرد. غالباً مرغدار چند جوجه وازده را برای کشت، تحویل آزمایشگاه می‌دهد که نمودار و نماینده واقعی گله نمی‌باشند. نمونه‌برداری باید از سطح گله یا جوجه‌هایی باشد که به تدریج از بین جوجه های سالم، مریض شده‌اند و علایم خاصی دارند؛ نه جوجه‌های وازده و درجه دو و سه.

-     مصرف ویتامین عمدتاً در ماه اول لازم است. به خصوص در دو هفته اول که جوجه قادر به تأمین بعضی از ویتامین‌ها از طریق جیره نیست، مصرف ویتامین‌های مختلف توصیه می‌شود. این میزان در یکی دو هفته اول تا 3 روز در هفته لازم است و پس از آن مصرف یک روز در هفته ی ویتامین‌ها کفایت می‌کند مگر این که به معضل و مشکل و کمبود خاصی برخورد کنیم که محتاج به درمان خاص و جبران آن کمبود باشد.

اصول  مشترک و کلی واکسیناسیون:

- در همه عملیات واکسیناسیون، افزایش3-2درجه سانتیگراد برحرارت سالن و استفاده از محلول -های ویتامین و بعضاً آنتی بیوتیک ها جهت مقابله با استرس های حاصله لازم است .

- ثبت تاریخ و مشخصات و بچ واکسن برای پی‌گیری نتایج حاصله از آن ضروری است .

- وسایل پس از مصرف باید سوزانده شود تا ویروس زنده در منطقه باقی نماند .

- مصرف واکسن در مناطق غیر آلوده، باعث ورود ویروس و عامل عفونی به آن منطقه می‌شود و بنابراین هیچگونه توجیهی ندارد .

- جوجه های وازده وبیمار، به هیچ وجه نباید واکسینه شوند چون خطرحساسیت افزاینده، حدت یافتن ویروس در اثر پاساژهای مکرر و ایجاد بیماری وجود دارد .

- واکسن های مصرفی نباید در معرض تابش نور قرار گیرند و بطور معمول باید در حرارت 8-2 درجه سانتیگراد نگهداری شوند.

روش های مصرف واکسن :

روش اسپری :

- در این روش هر 1000 دز واکسن را در ^cc300-250 آب مقطر (یا آب جوش سرد شده) حل و با مه‌پاش در حالی که جوجه ها از کارتن حمل خارج نشده‌اند، از فاصله 100-80 سانتی متری روی سر جوجه‌ها اسپری می‌کنند به طوری که جوجه‌ها کمی مرطوب شوند ولی خیس نگردند. ولی اگر جوجه درسالن باشد هر 1000دز واکسن ^cc 500 حل شود. در مورد اولین واکسنِ برنشیت، مرجح است که واکسن در همان روز اول و قبل از خارج کردن جوجه ها از کارتن های حمل جوجه، اسپری شود .

- میزان شدت نور باید کاسته شودتا عملیات با استرس همراه نباشد .

- باید مراقب بود واکسن روی بستر ریخته نشود چون امکان بقاء و حدت یافتن ویروس زنده ای که روی بستر ریخته می شود ، وجود خواهد داشت.

- از ضد عفونی دستگاه مه‌پاش باید اجتناب شود چرا که مواد ضدعفونی کننده، ویروس واکسن را می‌کشند. حرارت مناسب برای آب 18-15 درجه سانتی گراد می‌باشد .

- هنگام اسپری، باید هواکش‌ها را خاموش کرد و پنجره‌ها را بست تا موجب اتلاف مقادیری از واکسن و کاهش دز مؤثر واکسن نشوند.20 دقیقه بعد از اتمام عملیات می توان هواکش ‌ها را مجددا روشن کرد .

- باید از مه‌پاش قطره درشت استفاده نمود، چون قطرات بسیار ریز واکسن با عبور از مجاری باریک هوایی و نفوذ در عمق ریه، می‌توانند موجب حساسیت و واکنش های حاد و ناخواسته شوند. لذا نباید از

"اتومیست" هایی که قطرِ قطرات آن ها بسیار کم است استفاده شود. حجم مناسب قطره(VD ) 5 / . است. (5 / . VD)

روش چشمی:

-در این روش هر 1000 دز واکسن در 30-25 آب مقطر(یا آب جوش سرد شده)حل و در چشم یا بینی هر جوجه یک قطره چکانده می شود. آلودگی آب یا وسایل مصرفی باعث کونژکتیویت و عفونت یک طرفی چشم می‌شود .

- پس از چکاندن، 2ثانیه تأخیر برای پخش و جذب واکسن در مخاط چشم لازم است .

اگر جوجه چشمش را باز نکرد ، می توان قطره را در بینی جوجه چکاند .

- چون حجم قطره چکان ها با هم فرق دارد بهتر است اول قطره چکان را امتحان کرد و حساب کرد که یک ^cc 1 آب به چند قطره تبدیل می‌کند .

روش آشامیدنی :

 در این روش هر 1000 دز واکسن، در میزانی از آب (به لیتر ) که مساوی سن جوجه (به روز ) است، حل و در آب خوریها ریخته می‌شود. مثلا اگر سن جوجه 15 روز باشد ، هر1000 دز واکسن را در 15 لیتر آب می ریزیم. در حرارت های بالای 30 درجه که مصرف آب بیشتر است، میزان آب مصرفی باید 5 / 1 تا 2 برابر شود. روش مناسب دیگری برای برآورد میزان مورد نیاز آب، یک پنجم آب مصرفی در 24 ساعت گذشته است. مثلاً اگر گله در 24 ساعت گذشته 100 لیتر آب مصرف کرده، میزان آب لازم برای تهیه واکسن 20 لیتر خواهد بود .

 - آب خوریها باید فقط با آب جوش شسته شوند چرا که مصرف هرنوع ضدعفونی به کشتن اجرام ضعیف شده واکسن می‌انجامد. در واکسن‌های مربوط به بیماری میکربی، به علاوه از مصرف آنتی- بیوتیک هم حین مصرف واکسن و هم بعد از آن، باید اجتناب شود تا واکسن از بین نرود .

 - آب مصرفی معمولی حدود ^ppm1-5 / . کلر دارد ولی برای واکسیناسیون  باید از آب فاقد کلر و فلوئور و سایرعوامل ضد عفونی کننده استفاده کرد. مرجحاً باید از آب چاه و آب بدون کلر استفاده شود. چنان چه چاره‌ای ازمصرف آب کلردار نیست، باید این آب به مدت 24 ساعت در جایی ساکن بماند تا کلرزدایی شود. آب چاه نیز حاوی املاح مس و آهن است که برای تاثیر بیشتر واکسن ها، نوترالیزه کردن (خنثی کردن) آن ها هم مهم است .

 - برای کلرزدایی، از شیربدون چربی به میزان 33 گرم در لیتر یا شیر خشک کم چربی بمیزان 5 / 2 گرم در لیتر استفاده می‌شود. شیر، علاوه بر کلرزدایی، باعث محافظت اجرام زنده واکسن هم می شود.کازئین و سایر پروتئین‌های شیر، املاح موجود در آب را خنثی می‌کنند، لذا باید نیم ساعت قبل از افزودن واکسن به محلول، شیر به آب اضافه شده باشدتا املاح موجود در آب راخنثی کرده باشد.

 - چربی شیر باعث نامحلول شدن واکسن و احتباس آن در ذرات چربی و در نتیجه اتلاف آن می‌شود لذا استفاده از مواد شیمیائی مصنوعی و سنتتیک مثل cevamune، بر مصرف شیر ترجیح دارد. خاصیت اضافی این مواد سنتتیک نسبت به شیرآن است که با رنگی نمودن نوک و چینه دان، امکان ارزیابیِ میزان پوششِ عملیات واکسیناسیون را فراهم می‌سازد. در صورتی 90-80% جوجه ها رنگی شده باشند واکسن خوب توزیع شده است. رنگ ایجاد شده 2-1 ساعت بعد از بین می‌رود و ارزیابی باید قبل از آن صورت گیرد.

 - آب مصرفی باید غیر از آب موجود در سیستم آب رسانی مرغداری باشد. چرا که این سیستم به واسطه عبور از تانکرها و لوله‌های فلزی حاوی رسوبات شیمیایی و دارویی و املاح فلزی است. لذا بهتراست آب مورد نظر برای واکسن، در بشکه های پلاستیکی جداگانه ریخته شده و واکسن در آن ها تهیه شود .

 - میزان آب مصرفی برای واکسن باید به میزانی باشد که ظرف 2 ساعت پس از ریخته شدن در آبخوری ها به طور کل مصرف شود وگرنه واکسن به مرور زمان، دچار کاهش تیتر می‌شود . لذا در زمستان -ها 4-3 ساعت و در تابستان ها و فصول گرم، 2-1 ساعت قبل از مصرف واکسن به گله تشنگی داده می‌شود تا آب حاوی واکسن به سرعت مصرف شود. به طور کلی میزان تشنگی و میزان آب مصرفی در نهایت امر می بایست به نحوی تنظیم و محاسبه شودکه محلول واکسن طی2ساعت مصرف گردد .

 -  ازپرکردن آبخوری ها باید اجتناب کرد چرا که هجوم جوجه های تشنه به آن ها باعث سر ریز شدن آب به بستر و پرت و اتلاف واکسن ازطرفی و آلوده کردن بستر با ویروس زنده از طرف دیگر می‌شود .

- میزان آبخوری ها پس از واکسیناسیون باید به 2 برابر حالت معمولی افزایش داده شود تا واکسن در اسرع وقت مصرف گردد. کل مدت توزیع واکسن در آبخوری های هر سالن، نباید از 5 / . ساعت بیشتر شود.

     - آبخوری ها باید از بخاری و مراکز حرارتی فاصله داشته باشند تا گرمای آن ها واکسن ها را تخریب نکند. پس ازعملیات واکسیناسیون،باید باراه رفتن داخل سالن ها،جوجه هاراتحریک به آشامیدن آب کرد.

 - قرار گرفتن مستقیم واکسن در معرض هوا، باعث تخریب آن می‌شود. لذا بهتر است نیم ساعت قبل از تهیه واکسن، محلول شیر و آب و یا محلول سوامیون و آب را تهیه کرد و بعد از نوترالیزه شدن املاح آب،2سی سی از محلول بدست آمده، با سرنگ، در ویال حاوی واکسن تزریق و حل شود و بعد از  ایجاد محلول جدید ،آن را به بقیه محلول اضافه نمائیم . راه دیگر هم آن است که درپوش ویال، در زیر آب و در داخل محلول باز شود تا در معرض هوا قرار نگیرد .

     - بهترین زمان واکسیناسیون صبح زود است .

 روش تزریق :

     - این روش برای واکسن های غیر فعال و کشته استفاده می شود .

     - برای جریان یافتن بهتر واکسن در سرنگ، بهتر است حرارت شیشه حاوی واکسن به حدود 21درجه سانتیگراد رسانده شود. برای این کار می‌توان واکسن را به مدت 12ساعت در هوای محیط نگهداری کرد.

 - در جریان عملیات واکسیناسیون، مرتباً شیشه حاوی واکسن بهم زده شودتا از رسوب امولوسیون واکسن، جلوگیری گردد.

     - پس از هر 500 تزریق، سر سوزن سرنگها که کند شده است، باید تعویض گردد.

     - از سر سوزن 18و19 و با طول 25 / 1 سانتی متر برای تزریق استفاده شود .

     - باقیمانده مصرف نشده ی واکسن، نباید جهت استفاده های بعدی نگهداری شود .

 - برای استفاده از واکسن های زنده به روش تزریقی، می باید هر 1000دز از واکسن ، دریک لیتر آب مقطر حل گردد و یک سی سی در سینه هر جوجه تزریق شود .

     - ضدعفونی وسایل واکسیناسیون و سرنگ ها درواکسنهای غیر فعال، به دلیل فقدان اجرام زنده، نه تنها بلااشکال، بلکه ضروری است.

 - جهت کنترل دز تزریقی ومیزان پرت واکسن، پس ازهر 1000تزریق، میزان واکسن مصرفی با تعداد جوجه‌های واکسینه شده مطابقت داده شود. همین طور باید سرنگ را با حجم معینی از آب امتحان کرد و دید آیا میزان تزریق همان قدری است که سرنگ را برای آن تنظیم کرده ایم.    

 آب و جیره غذایی:

 در مورد آب توجه به نکات زیر مهم است:

-     هر 6 ماه یک بار کیفیت آب مصرفی به لحاظ میکربی و مواد معدنی کنترل شود. آمیختگی فاضلاب ها با آب چاه می‌تواند به درگیری های عفونی و بخصوص کلی باسیلی در مرغداری منجر شود. در هر سی‌سی آب میزان کل باکتری‌ها نباید بیشتر از 100 عدد و میزان کلی- فرم‌ها هم نباید بیشتر از 50 عدد باشد. غیراستاندارد بودن و بالا بودن مواد معدنی هم می‌تواند هم به اثر واکسن لطمه زند و هم با بعضی از آنتی بیوتیک‌ها تداخل داشته باشد.

-     میزان نمک و سایر مواد معدنی آب باید کنترل شود و اگر آب پراملاح و شور باشد، از میزان املاح و نمک جیره به همان اندازه کاسته شود. این مسئه به خصوص در مناطق کویری و جنوبی کشور که از داشتن آب سبک محرومند، باید مورد توجه قرار گیرد. دیده شده است که عدم توجه به این نکته بعضاً باعث مسمومیت نمکی گله گردیده است.

-     ضدعفونی آب مصرفی با کلر به میزان 2 تا 3 در میلیون ( ppm3-2) ضروری است. توجه داشته باشید هنگام مصرف واکسن های آشامیدنی، باید از آب بدون کلر استفاده شود.

و اما مشخصات جیره غذایی:

 - 60 تا 65 درصد هزینه های یک مرغداری را جیره غذایی تشکیل می‌دهد.

-     معمولاً سه جیره غذایی به عنوان پیشدان، میاندان و پسدان از روز اول، 21 و 35 برای جوجه‌ها در نظر گرفته می‌شود. تقسیم بندی جیره بر اساس سن غلط است و بهتر است به جای آن، بر اساس وزن ، به تغییر جیره اقدام شود. این بدان لحاظ است که نیازهای جوجه متناسب با وزن آن تغییر می‌کند نه سنش. لذا مرجح است که از 5- 4 نوع جیره در زمانی که میانگین وزن گله به ترتیب به 300 گرم، 1000 گرم، 1500 گرم و 2000 گرم رسید، استفاده کرد.

-     درصد پروتئین این جیره‌ها را 22 شروع کنید و در طی 5 جیره برای هر جیره 1% از میزان پروتئین آن بکاهید تا به 18% برسد.

-     میزان انرژی این 5 جیره را از 3000 کیلوکالری در هر کیلو دان شروع و به 3200 کیلوکالری در پایان دوره برسانید.

-     نسبت انرژی به پروتئین در محاسبه ی جیره بسیار مهم است. چرا که میزان مصرف دانِ جوجه ، نه بر اساس پروتئین دریافتی که بر اساس انرژی دریافتی است. جوجه به محض آن که انرژی لازم را از جیره کسب کند، احساس سیری می‌کند و دان نمی‌خورد. توصیه می‌شود نسبت انرژی به پروتئین در طی 5 جیره به ترتیب 135، 145، 155، 165 و بالاخره 175 در نظر گرفته شود.

-     در میان اسید آمینه‌ها، میزان" لیزین"، "متیونین" و "متیونین + سیستین" اهمیت خاصی در جیره دارد. مثلاً گفته می‌شود میزان لیزین در میزان رشد سینه مؤثر است. میزان اسید آمینه‌ها را نسبت به انرژی جیره می‌سنجند. فرمول محاسبه برای مواد فوق به این ترتیب است:

برای لیزین:     انرژی جیره × (سن جوجه بر حسب هفته × 183 / 0 ) – 47 / 4 ÷ 1000

برای متیونین:         انرژی جیره × (سن^w × 09 / 0) – 03 / 1 ÷ 1000

برای متیونین + سیستین:      انرژی جیره × (سن^w × 105 / 0) – 3 / 3 ÷ 1000

-     در هر جیره با تعویض الک مخصوص بر میزان درشتی ذرات آن بیفزائید.

-     هرچه میزان مخلوط کردن اجزای دان بهتر باشد، یکنواختی گله بیشتر و بهتر می‌شود.

 -     پیش از مصرف هر جیره جدید، نمونه‌ای از آن را جهت آنالیز و اطمینان از تعادل اجزای جیره و TVN آن به آزمایشگاه بفرستید. این کارِ کم‌ هزینه و در عین حال پرسود و مفیدی است که متأسفانه مرغداران ما به آن توجه ندارند و وقتی به مشکل برمی‌خورند و در زمانی که مقدار زیادی از دان غیراستاندارد مصرف شده و لطمه خود را به گله وارد کرده، به فکر آن می‌افتند.

 -     ملاس از مواد انرژی‌زا و مشهی است ولی به دلیل خاصیت ملین آن نباید از 2 درصد جیره بیشتر باشد.

-     کنجاله تخم پنبه منبع خوبی از پروتئین است ولی به دلیل وجود ماده سمی به نام "گوسیپول" محدودیت مصرف دارد. بهترین کنجاله تخم پنبه نباید از 15% جیره بیشتر مصرف شود و در هر حال باید کمتر از نصف سویای مصرفی باشد.

-     سعی کنید پروتئین ماهی به واسطه داشتن اسید آمینه متیونین- که در سویا کم است- در جیره اول استفاده شود. در جیره های بعدی می‌توان فقط از پروتئین گیاهی استفاده کرد. ماهی باید زیر 5% جیره باشد چون علاوه بر افزایش خطر مسمومیت، به گوشت و تخم مرغ طعم ماهی می‌دهد.

-     پودر گوشت به عنوان منبع پروتئین حیوانی به لحاظ اقتصادی به صرفه است ولی خطر آلودگی میکربی (بخصوص سالمونلا) دارد و باید از این جهت کنترل گردد. به علاوه چون میزان Ca و P آن زیاد است، باید میزان این مواد در پودر گوشت محاسبه و از Ca و P جیره کاسته شود. در مورد ضایعات کارخانه های جوجه‌کشی نیز همین موضوع صادق است و نکته مهم دیگر این است که در این مواد مصرف آنتی اکسیدان برای جلوگیری از افزایش اکسیداسیون و ازت آزاد ضروری است. پودر گوشت و ضایعات را تا 2 و 3 درصد جیره می‌توان مصرف کرد.

-     مصرف جوش شیرین به میزان 2 کیلو در تن باعث کاهش استرس گرمایی و افزایش رشد می‌شود.

-     مصرف شن می‌تواند به خرد شدن و هضم بیشتر دان کمک کند. باید توجه داشت بعضی از صدف‌ها خود با شن آمیخته‌اند و مصرف جداگانه شن را غیرضروری می‌کنند.

-     دان آماده شده در اشکال آردی (= mash)، حبه خرد شده (کرامبل) و حبه (پلت= pellet) موجود است که به ترتیب در پیشدان (= starter)، میاندان (= grower) و پسدان (= finisher) کاربرد دارند.

این دان‌ها معایب و محاسنی دارند:

 معایب آن‌ها این است که به تشنگی و رطوبت مدفوع و در نتیجه رطوبت بستر می‌افزایند. تاریخ مصرف آن‌ها به علت مواد افزودنی و رطوبتشان محدود است، به علت تراکم مواد غذایی جوجه ممکن است دچار کانی بالیسم و خودخوری شود. به علت پرخوری ممکن است موارد سکته و آسیت افزایش یابد.

محاسن آن ها در افزایش سرعت رشد، کاهش پرت و ریخت‌ و ‌پاش دان و مهم‌تر از همه فقدان آلودگی عفونی به دلیل نابودی عوامل عفونی در پروسه پلت کردن می‌باشد. به این دلایل ضریب تبدیل هم بهبود می‌یابد.

-     استارت اولیه جوجه یعنی رشد اولیه آن بسیار مهم است. لذا تأمین رشد مناسب در هفته اول، کلِ نتیجه‌گیری مرغدار در پایان دوره را تحت الشعاع قرار می‌دهد به گونه‌ای که هر 10 گرم اضافه وزن در هفته اول، اختلافات وزنی معادل 60 گرم را در پایان دوره به وجود می‌آورد.

-     به هیچ وجه تتمه دان قبلی از دوره‌های پیشین را در انبار نگه‌داری و مورد استفاده قرار ندهید و سعی کنید به اندازة مصرف خرید و انبار نمائید. این مسئله بخصوص در دوره‌هایی که گله دچار بیماری است مهم است و کانالی است برای انتقال همان بیماری به دورة بعدی.

-     استفاده از محرک‌های رشد در بهبود عملکرد گله تأثیر به سزایی دارد.

  در گذشته معمولاً از آنتی بیوتیک‌هایی نظیر تتراسیکلین ویرجینیا مایسین و آوپارسین با دز کمتر برای تغییر فلور میکربی روده و افزایش رشد و کاهش ضریب تبدیل استفاده می‌شد. اما ایجاد مقاومت‌های میکربی باعث استفاده از "پروبیوتیک"‌ها شد که ترکیبی از باکتری‌های مختلف برای اسیدی کردن روده هستند. اسیدی کردن روده مانع رشد ای‌کولای و نیز باعث هضم و جذب بهتر مواد غذایی در دستگاه گوارش می‌شود. البته بجای پروبیوتیک‌ها می‌توان از اسیدهای آلی مثل اسید لاکتیک و اسید پروپیونیک و اسید سیتریک و اسید بنزوئیک هم استفاده کرد.

 استفاده از آنزیم‌ها ، هم راه دیگری برای افزایش هضم و جذب مواد غذایی و کاهش ضریب تبدیل است.

 استفاده از "مخمر"هایی مثل" بایوساف" هم نتایج مشابهی دارد.

کنترل سلامت گله:

-     مهم ترین فاکتور کنترل سلامت گله میزان اشتها و خوردن دان و آب می‌باشد.

-   هرگونه کاهش اشتها باید علت‌یابی شود. ولی در بیماری کوکسیدیوز ممکن است مصرف آب افزایش یابد.

-     میزان تقریبی مصرف دان و آب را می‌توان از فرمول هایی بدست آورد. مثلاً مصرف دان برای یک قطعه جوجه را بر حسب کیلوگرم می‌توان از ضرب سن گله به هفته در عدد 2. / . و مصرف آب بر حسب لیتر را با ضرب همین عدد در 3. / . می‌توان به دست آورد.

 مثلاً یک قطعه جوجه در 3 هفتگی حدود Kg 06 / 0 (60 گرم) دان و lit 09 / 0 (90 سی‌سی) آب می‌خورد و این میزان برای یک گله 10000 قطعه‌ای 600 کیلوگرم دان و 900 لیتر آب می‌شود.

-     آرامش و آسایش گله را کنترل کنید. آیا جوجه‌ها احساس راحتی می‌کنند و توزیع یکنواخت و پراکنده دارند. اگر گله بیش از حد سر و صدا می‌کند، مشکلی از قبیل تشنگی و گرسنگی یا گرما وجود دارد.

-     کیفیت مدفوع را به لحاظ آبکی بودن و شل بودن و نیز رنگ آن را تحت نظر بگیرید. با چرخش در داخل سالن می‌توانید متوجه افزایش یا کاهش و تغییرات کیفیت مدفوع گردید.

-     به آرامی وسط گله بنشینید به صدای آن‌ها کاملاً گوش بدهید تا بتوانید افزایش غیرطبیعی عطسه و سرفه و خرخرها و رال‌های تنفسی را تشخیص دهید. این کار در زمان خاموشی، نتایج محسوس‌تر و دقیق‌تری دارد. اما در زمان روشنایی به سر و چشم و صورت جوجه‌ها دقت کنید تا موارد آبریزش و تورم احتمالی چشم را ببینید.

-     افزایش مشکلات اسکلتی و لنگش را تحت نظر داشته باشید.

-     هر ده روز یک بار تعدادی جوجه را برای کشت و آنتی بیوگرام و کشف سریع آلودگی‌های در حال "کمون" به آزمایشگاه ارسال کنید.

-     اطلاعات کلی هر مرغدار از بیماری‌ها ضرورت دارد ولی درمان بیماری باید به دامپزشک مجرب سپرده شود. به این منظور خلاصه‌ای از مشخصات انواع بیماری های طیور را در ضمیمه شماره 2  آورده‌ایم.

-     دفع بهداشتی لاشه تلفات بسیار مهم است. کوتاهی در این کار زمینه ، حضور دائمی عفونت‌های قدیمی را در مرغداری تضمین می‌کند به گونه‌ای که برخورد با آن‌ها دوره به دوره مشکل‌تر می‌شود. گودالی به عمق 10 متر و قطر 2 متر برای یک مرغداری 10000 قطعه‌‌ای کافی است. روی گودال یک لوله سیمانی با قطر 30 سانتی‌متر بگذارید تا لاشه‌ها را از آن‌جا به داخل گودال بریزید. یک درپوش هم روی لوله بگذارید.

- سوزاندن ضایعات در کوره، بهداشتی‌تر است ولی ممکن است موجب ایجاد بوی نامطبوع و اعتراض همسایگان شود.

بارگیری:

-     پس از بارگیری در طی 2 ساعت اول هر قطعه 75 / 0 درصد از وزن خود را از دست می‌دهد و بعد از آن برای هر ساعت اضافی 3 / 0 درصدِ دیگر کاهش وزن خواهد داشت.

 -     دان را 5 ساعت قبل از بارگیری قطع کنید ولی آب را تا پایان بارگیری قطع نکنید.

-     بارگیری را در ساعات کم‌ نور و پس از پن بندی و تقسیم جایگاه انجام دهید.

-     در هر دست بیش از 3 قطعه برداشته نشود.

-     گرفتن جوجه‌ها باید از هر دو پا (نه فقط یک پا) باشد تا آسیبی به آن‌ها نرسد و افت کشتارگاهی به حداقل برسد.

-     وزن قسمت‌ های مختلف بدن پس از کشتار به این شرح خواهد بود:

 72% لاشه قابل مصرف است که شامل 62% گوشت و 10% اندرونه (قلب و کبد و سنگدان) است.

 28% لاشه غیرقابل مصرف خوراکی است که شامل 18% (خون- پر و سر و پا) و 10% اندرونه (روده- ریه- کلیه- طحال و لوزالمعده) است.

  از کل گوشت قابل مصرف 37% را ران، 34% را سینه، 14% را بال و 15% را سایر اجزاء تشکیل می‌دهند.

 شاخص‌ها و عملکردها:

 مرغدار باید ارزیابی درستی از عملکرد خود در هر دروه داشته باشد و بکوشد با برطرف ساختن ضعف‌ها و کسب تجارب جدید، عملکرد موفق‌تری برای دوره بعدی داشته باشد.

 ثبت آمار تلفات، مصرف آب و دان، وزن کشی، ضریب تبدیل و مقایسه آن‌ها با ارقام استاندارد به مرغدار کمک می‌کند تا بتواند عمکرد خود را ارزیابی کند و بداند که در جاده ی استانداردهای سلامتی حرکت می‌کند یا از آن منحرف شده است و در صورت انحراف از معیارها، به موقع به تصحیح و برطرف کردن مشکلات و معایب اقدام نماید.

 خوب است در پایان یک دروه مرغداری مجموعه فاکتورهای به دست آمده را در فرمول زیر برای ارزیابی و قضاوت نمرة خود و عملکردتان بگذارید تا بتوانید معیاری برای مقایسه هر دوره با دوره‌های قبل و بعد از آن داشته باشید.

شاخص عملکرد:

صد×ضریب تبدیل× میانگین سن فروش ÷ درصد ماندگاری گله × میانگین وزن بر حسب گرم= شاخص

 شاخص عملکردِ عالی بالای 20 و شاخص عملکردِ خوب 20- 18 و شاخص عملکرد متوسط را 18- 15 و شاخص عملکرد ضعیف را زیر این ارقام در نظر بگیرید.

 مثلاً مرغداری که گله‌اش 10% تلفات داشته و 90% ماندگاری دارد و میانگین وزن گله‌اش 2200 گرم و میانگین سن فروش 45 روزگی و ضریب تبدیلش هم 2 بوده باشد عملکردی با شاخص 22 و عالی دارد:              22 =100 × 45 × 2 ÷90×2200

                                         25  / 2 / 85

بیماری	واگیری	تلفات	سن ابتلاء	دوره کمون	طول دوره	فصل ابتلاء	راه انتقال	آزمایشات	علائم اصلی بیماری
SP	_____	100- 0%	10- 6 روز	7- 5 روز	______	______	تخم مرغ آلوده و تماس با آلودگی	R .T	اسهال سفید- ندول و آبسه در عضله قلب یک هفته پس از آلودگی- در آلودگی عمودی دهان زدن کبدی شدن ریه
S.G	_____	تا 50%	بیشتر 5- 1 ماه	6- 4 روز	______	______	عمدتاً افقی از راه گوارشی و مکانیکی	سرولوژی با تست سریع روی لام	اسهال- تیرگی لاشه و تاج و ریش
S. T	_____	10- 20%	زیر یک ماه	______	_______			سرولوژی با تست سریع روی لام	اسهال سفید و پژمردگی
NI		10- 5 و گاه تا 50%	10- 3 روز	______	______	______	آب، دان، تخم مرغ و وسایل معمولی	کشت میکروبی	تجمع پژمردگی- پریکاردیت و پری هپاتیت و پریتونیت- بزرگی شکم و مشکل در راه رفتن
کلی باسیلوز		10- 7و گاه تا 30%	بیشتر 6- 5 و 10- 3	______	______	_______		کشت میکروبی	پریتونیت و پری هپاتیت و پریکاردیت- اسهال سفید کشدار (موکوسی) درسپتی سمی‌ها مرگ ناگهانی طیور چاق
پاستورلوز	80-10%	50-15%	معمولاً بالای 4 ماه	9- 4روز	_______	بیشترپائیز و هوای مرطوب	تنفسی و گوارشی	کشت در ژلوز خوندار گسترش خون رنگ آمیزی گیمسا و مشاهده میکربهای دوقطبی	تیرگی و تورمریش و تاج و سپتی سمی در مواد مرمر آرتریت، اوتیت، کونژکیتونیت
آنتریت نکروتیک	_____	50-6 %	8- 2	_______	یک هفته	_______	متعاقب استرس تغییر جیره و بیماری	گسترش از خون یا کبد	تطاهر مخملی و حوله‌ای روده
آنتریت اولسراتیو	_____	10-2%	16- 4	______	_______	_______	گوارشی (آب و غذا و بستر آلوده)	گسترش از نقاط نکروتیک کبد و رنگ‌ آمیزی گرم	در موارد فوق حاد مرگ ناگهانی بدون علائم ظاهری و در موارد حاد زخم روده
بوتولیسم	تا 30%	تا 10%	بالای سه هفته	2- 0 روز	_______	______	مصرف لاشه حشرات و موش مرده	تزریق سرم آوده به صفاق موش و فلجی موش بعد از دو روز	Limber neck فقدان علائم لاشه
کریزا	تا 100%	کم	بالای یکماه و بخصوص بعد از 3 ماه	2- 1 روز	یک هفته و گاه تا 3 هفته	بیشتر پائیز و زمستان	آب آلوده به ترشحات بینی مرغ بیمار	_______	ادم صورت و ریش- ترشحات بینی و چشم و درگیری تنفسی
کوکسیدیوز	_____	تنلا تا 90% تکاتریس	بعد از هفته سوم	یک هفته	______	بیشتر فصول بارانی و مرطوب	گوارشی (آب و غذای آلوده به مدفوع)	گسترش مدفوع و دیدن ائوسیت و آزمایشات	پژمردگی و اسهال خونی، در موارد حاد خونریزی نوک سنجاقی و در موارد تحت حاد ضایعات نکروتیک در سکوم و روده باریک- تنلا فقط در سکوم- نکاتریک علائم اصلی بیماری
N.D	_____	جوجه تا 90% مرغ 50- 10%	______	15- 2روز	14- 10روز	بیشتر فصول گرم		H I	خونریزی رأس پیش معده- اسهال سبز- کاهش اشتها- پیچش گردن- حرکت کلنگی سر و دم- عقب عقب رفتن- فج پا و بال- کاهش تولید
I BD	20-10% گاه تا 70%	20- 5% گاه بیشتر	6- 2	3- 1 هفته	7- 4 روز	_______			تورم و خونریزی بورس- پژمردگی- اسهال سفید- خونریزی عضلانی
A I	تا 100%	تا 100%	_______	از چند ساعت تا 2و 3 روز	2 روز	بیشتر فصل مهاجرت پرندگان	مکانیکی گوارشی (آلودگی آب و دان و کود) تماس مستقیم با مخازن و ناقلین	H I (حداقل 10 روز پس از آلودگی)	سیانوزو تیرگی و تاول و خونریزی در تاج و ریش- خونریزی گوارشی، تنفسی، عضلانی (ران- سینه و جناق)، پوست (ساق پا) و چربی‌های قلب- ترشحات خون‌آلود دهان و بینی- کونژکیتویت
I B	تا 100%	فرم تنفسی 40-30% فرم کلیوی 50 -10%	فرم تنفسی زیر 6  فرم کلیوی 26 – 6 روز	36 تا 96 ساعت	2 هفته	_______	تنفسی	الیزا جدا کردن ویروس از نای و ریه	شکل تنفسی (بلوکه شدن چرک در سیرنکس) کلیوی (نفروز- اسهال گچی واوراتی) تولید مثلی (کاهش تولید تا 50% )- بدشکلی و شکنندگی پوسته تخم مرغ
A.E	20- 10 گاه 50%	تا 10% گاه 25%	افقی 5- 2 عمودی 10- 7 روز	افقی7-1 روز عمودی 21- 10روز	_______	_______	گوارشی- تماس مستقیم	______	عدم تعادل و لرزش سر و گردن- کاهش تولید و هج فقدان علائم کالبدگشایی
I.L.T	تا 100%	70- 10%	معمولاً بالای 14	12- 6 روز	2 هفته گاه تا 4 هفته	_______	تنفسی- مکانیکی	______	شکل مشخص تنفس (قرار گرفتن سر در ابتداء گردن- ترشحات خونی روی نوک
آبله	_____	تلفات معمولاً کم گاه تا 50%	_______	10- 4 روز	4- 3	شکل جلدی بیشتر هوای گرم و بیشتر مخاطی هوای سرد	انتقال از راه هوا به زخم یا مخاط چشم	______	فرم جلدی (تاول سر و صورت در بوقلمون در تمام بدن و در کبوتر در پا)- شکل مخاطی (تاول‌های نکروتیک در مخاط دهان 5- 1
آرتریت ویروسی	تا 50%	کمتر از 1%	16- 4 بخصوص 5	_______	______	_______	تنفسی- گوارشی	_______	لنگش- تورم و پارگی اوتار (وترآشیل و...) تغییر رنگ ناحیه در صورت پارگی وتر
هپاتیت عفونی	_____	10- 2%	15- 3 بخصوص 7- 6	______	10- 7 روز (مرگ سریع)	بیشتر بهار و تابستان	انتشار از طریق مدفوع	CVP (میزان گلبول قرمز به تا میزان طبیعی می‌رسد)	بورس چروکیده- ظاهر گله سالم- خونریزی عضلانی- کبد چرب- خونریزی و کم‌خونی در کلیه و کبد و عضلات
MG	تا 100%	_______	8- 3	18- 11روز	______			R.T روی لام (سرولوژی)	علائم تنفسی- کدورت کیسه‌های هوایی
MS	10% گاه تا 70%	_______	14- 4	عمودی 10- 6 روز افقی 21-11 روز	_______	بیشتر فصول سرد و مرطوب	____________	R.T تزریق سرم مشکوک به کف پای مرغ سالم	لنگش به دلیل درگیری مفصلی خرگوشی HOCK و کف پایی
		زیاد اسرولینا کم						شیزونت	ثلث مبانی روده- در فرم مزمن سکوم حالت چوب کبریتی دارد
آسپرژیلوس	_____	50- 10%	عمودی از روز اول افقی از هفته سوم	عمودی صفر روز افقی 5 روز	_______	_______		کشت در محیط  S.D.A و تهیه گسترش	تنفس دهانی (دیس پنه)- ندول‌های کازئوز نعلبکی شکل در ریه، کیسه هوایی، نای و مغز و چشم- در تخم مرغ آلوده اتاقک هوایی را نمد سبز رنگی می‌پوشاند

نام ضد عفونی کننده	گروه آن	طیف اثر	دز مصرف	ملاحظات
سود سوزآور (NaoH)	بازها (آلکالین‌ها)	ضد باکتری(سالمونلا- پاستورلا)	5- 3%	سود سوزآور بر روی فلزات خوردگی ایجاد می‌کند
آهک (Cao)	بازها	ضد باکتری	25%
بنزالکونیوم	ترکیبات آمونیوم چهارتایی (کوات‌ها)	ضد باکتری
ستریمید (ساولن)	ترکیبات آمونیوم چهارتایی (کوات‌ها)	ضد گرم مثبت
ستریمید- ث (ساولن+ کلر هگزین)	ترکیبات آمونیوم چهارتایی (کوات‌ها)	ضد گرم مثبت
کلر هگزین	ترکیبات آمونیوم چهارتایی (کوات‌ها)	ضد گرم مثبت
واناکوات	ترکیبات آمونیوم چهارتایی (کوات‌ها)	ضد گرم مثبت	1%
کلر	هالوژن‌ها	سفیدکننده ضد باکتری و ویروس	ppm3	خاصیت ضد فلزی- تحریک چشم و مخاط
بتادین	هالوژن‌ها	ضد باکتری- قارچ- ویروس		گران قیمت- بی‌بو- رنگ کننده
های باکتریجنت	فنل‌ها	ضد باکتری	2- 1%	ارزان قیمت- بوی تند
مایکوجرم	کلره فنله			ارزان قیمت- بوی تند
سولفات مس	فلزات سنگین	ضد باکتری- قارچ- ویروس	5%	رنگ کننده- ارزان
سانوسیل	اکسید کننده‌ها	ضد باکتری- قارچ- ویروس	2%	سوزاننده- گران قیمت- بی‌‌بو
وانادُکس	اکسید کننده‌ها	ضد باکتری- قارچ- ویروس	2%	سوزاننده- گران قیمت- بی‌بو
پرمنگنات پتاسیم	اکسید کننده‌ها	ضد باکتری- قارچ- ویروس		رنگ کننده
فرمالدئید (فرمالکس)	آلدئیدها	ضد باکتری- قارچ- ویروس		بوی بسیار تند- تحریک چشم و مخاطات- گازی
فرمالین	آلدئیدها	ضد باکتری- قارچ- ویروس	10%	بوی بسیار تند- تحریک چشم و مخاطات- محلول آبی
دزوجرم	آلدئید + کوات	ضد باکتری- قارچ- ویروس	2- 1%	ارزان قیمت- بوی تند- تحریک مخاطات
گلوتار AM	آلدئید + کوات	ضد باکتری- قارچ- ویروس	2- 1%	ارزان قیمت- بوی تند- تحریک مخاطات
GPC8	آلدئید + کوات	ضد باکتری- قارچ- ویروس	2- 1%	ارزان قیمت- بوی تند- تحریک مخاطات
TH4	آلدئید + کوات	ضد باکتری- قارچ- ویروس	2- 1%	ارزان قیمت- بوی تند- تحریک مخاطات
ویرکن S	ترکیبی	ضد قارچ- میکرب- ویروس	1- 5 / 0%	گران قیمت
انیلکونازول	ضد قارچ

 فلورفنیکل در ابتدای مصرف کاهش اشتها می دهد

تزریق دو نوبت واکسن انفلونزا ( 1 و 10 روزگی) در کنترل بیماری ها بسیار موثر بوده است.

تراکم اولیه:

تراکم در چهار روز اول باید بین 60 تا 65 قطعه در متر مربع باشد تا جوجه حداکثر دسترسی را به دان و آب داشته باشد . سهولت این دسترسی تاثیر فوق العاده ای برای رشد و توسعه ابتدایی دستگاه گوارش دارد . چرا که وجود میزان کافی مواد مغذی در روده به رشد مناسب پرزهای روده و در نتیجه به جذب بهتر مواد غذایی کمک می کند. در غیر این صورت روده جوجه توسعه نمی یابد و باریک و ضعیف باقی خواهد ماند که در رشد آتی و نهایی جوجه تاثیر بی همتایی دارد و از دست دادن این زمان ، به منزله ی از دست دادن یک دوره طلایی و بی بازگشت است.

به علاوه تراکم زیاد به جوجه کمک می کند که در اسرع وقت مواد مغذی را از غیر آن تشخیص دهد. توضیح آن که جوجه در ابتدای تولد هیچ گونه ذهنیتی از خوراک و غذا ندارد و صرفاً به صورت غریزی به همه چیز نک می زند و در این نک زدن هاست که به تشخیص مواد مغذی از غیر آن نائل می شود. در حالت طبیعی این آموزش به وسیله ی مرغ به جوجه ها داده می شود ولی در پرورش صنعتی این مرغدار است که با جوجه ریزی متراکم به تسریع این آموزش کمک می کند.

به منظور اطمینان از دسترسی جوجه به دان طی 7 نوبت- به فواصل 12 ساعت بعد از ورود جوجه به سالن - به ازای هر 5000 جوجه ، 30 تا 50 قطعه را کنترل می کنیم تا ببینیم چند در صد آن ها دارای چینه دان پر، نیمه پر و خالی هستند این آزمایش در هر بار 3 مرتبه تکرار می شود. اگر جوجه ها به مقدار کافی غذا خورده باشند باید در ساعت 12، 90 ـ 80% جوجه ها دارای چینه دان پر باشند در ساعت 24 این رقم به 95 ـ 90% و در ساعت 36 ، به 100 ـ 95% می رسد و در ساعت 48 باید چینه دان 100% جوجه ها پر باشد . اما پس از آن این آزمایش تا ساعت 96 باید در فواصل 12 ساعت ادامه یابد چرا که همه ی ساعات 4 روز اول در تکامل دستگاه گوارش مهم است.

به ازای هر قطعه 35 ـ 30 گرم دان روی سفره یا دانخوری می ریزیم.

نقش کیسه زرده:

 کیسه زرده در چهل ساعت اولیه نقش یک منبع غذایی را ایفا می کند ولی پس از آن ارتباط جوجه با این کیسه به دلیل انسداد مجرای کیسه قطع می شود.

کیفیت فیزیکی دان:

اندازة مناسب قطعات پیشدان ^mm 5 / 2 ـ 1 ، میاندان ^mm5 / 3 ـ 2 و پسدان ^mm 4 ـ 5 / 2 می باشد.

میزان آرد دان های آردی نباید بیشتر از 25% و در مورد کرامبل نباید از 10% بیشتر باشد. قطعات کرامبل باید ^mm 2 ـ 5 / 1 باشد.

حرارت مناسب :

در گذشته عدد مناسب برای حرارت سالن در بدو ورود جوجه 33 تا 34 درجه بود ولی با افزایش سرعت رشد و در نتیجه افزایش گرمای متابولیکی حاصل از آن رقم 29 و 30 ( البته در رطوبت 65 ـ60% ) و رقم 32 ( در رطوبت 50% ) مناسب به نظر می رسد.

زمان های مهم و بی بازگشت موثر در رشد اندام ها:

 4 روز اول زمان طلایی رشد ددنوم یا دوزادهه است.

روز 9 تا 12 زمان الگوپذیری برای برنامه های مخصوص نوری و غذایی است. لذا اگر تصمیم به اعمال برنامه های خاص تاریکی یا محدود کردن مصرف دان دارید این کار را موکول به بعد از زمان نمایند.

در روزهای 15 ـ 14 رشد طولی استخوان ها و تاندون ها صورت می گیرد.

وزن کشی :

بهترین شکل پایش وزن جوجه وزن کشی از نقاطی از سالن است که بر روی شکل w قرار دارند که ابتدا و انتهای سالن را به هم وصل می کنند . نقاط مزبور 9 نقطه در ابتدا و انتها و وسط پاره خط هایی هستند که این شکل W  را می سازند. 

میزان نور

تعداد لامپ لازم= مساحت سالن(متر مربع * حداکثر شدت نور مورد نیاز (لوکس)

میزان وات لامپ * ضریب K

ضریب K برای لامپ 40 وات 6 / 4‘ برای 60 وات ‘ 5 و برای 100 وات 6 می باشد.

شدت نور لامپ های فلور سنت 3 تا 5 برابر لامپ های تنگستنی می باشد.

برنامه خاموشی:

-     برنامه نوردهی نه بر اساس سن بلکه باید بر اساس وزن تنظیم شود و قبل از رسیدن به وزن هدف در روز هفتم شروع شود. برنامه خاموش با وزن گیری جوجه ارتباط دارد لذا افزایش ساعات تاریکی در وزن 160 گرم توصیه شده است.

-     مدت خاموشی در زمان بارگیری باید به حداقل برسد. در این صورت تحرک گله در زمان بارگیری به حداقل می رسد.

-     خاموشی در سردترین ساعات توصیه نمی شود و لذا در زمستان خاموشی را از اولین ساعات تاریکی هوا شروع کنید و در تابستان پایان مدت خاموشی را با آغاز روشن شدن هوا همزمان کنید.

-     هفته دوم و سوم بهترین زمان برای کنترل رشد (21-14 روزگی )به کمک برنامة خاموشی است.

نمونة برنامه خاموشی جهت کنترل رشد

• جیره بندی در 10 روز آخر پرورش اعمال نشود.

• هفته اول 1 ساعت خاموشی، هفته دوم 6ساعت تا 21 روزگی 8 ساعت ، هفته چهارم 6 ساعت و هفته پنجم به بعد 1 ساعت

نوردهی متناوب

هفته اول 1 ساعت تاریکی، هفته دوم تا آخر هفته پنجم 5 ساعت روشنایی و 1 ساعت تاریکی و بعد از آن دوباره یک ساعت تاریکی تا آخر.

نوردهی برای مقابله با استرس گرما

هفته اول روشنایی کامل، از 7 تا ؟ روزگی 1 ساعت تاریکی و پس از آن 2 ساعت روشنایی و؟ ساعت تاریکی یا 1 ساعت روشنایی و 3 ساعت تاریکی.

تأثیر سرعت جریان هوا بر خنک شدن جوجه ها:

سرعت جریان هوا	در 2 روزگی	در 28 روزگی	در 49 روزگی
m / se0.5	○c3 / 2-	○c2 / 1-	-
1	7 / 6-	8 / 2-	2 / 1-
1.5	3 / 12-	4 / 8-	9 / 3-
2	-	10-	6 / 5-
2.5	-	-	--

هواکش ها

نصب تلة نوری روی هواکش ها هم کنترل نور سالن را امکان پذیر می سازد و هم مانع تاثیر منفیِ وزش باد بر هواکش ها می شود.

نسبت مصرف آب و دما

در دمای 21 درجه میزان مصرف آب بین 6 / 1 برابر (در دانخوری پستانکی) و 8 / 1 برابر (در دانخوری زنگوله ای) دان می باشد ولی به ازای هر درجه بیشتر 5 / 6% بر میزان مصرف آب افزوده می شود.

-دما و رطوبت  در محل نگهداری و کامیون حمل جوجه باید ^{C o}24 و 75% باشد.

تخلیه جوجه

کارتن های جوجه را در نزدیک منبع گرمایی روی هم نچینید که باعث مرگ ناشی از گرمازدگی خواهد شد.

رابطه دما و رطوبت

در رطوبت کمتر دمای بیشتری مورد نیاز است و بر عکس.

جدول 1. رابطه دما و رطوبت

سن     رطوبت	50%	%60	%70	%،80
0	33	5 / 30	6 / 28	27
3	32	5 / 29	6 / 27	26
6	31	5 / 28	6 / 26	25
9	7 / 29	2 / 27	6 / 25	24
12	2 / 27	25	8 / 23	5 / 22
15	2 / 26	24	5 / 22	21
18	25	23	5 / 21	20
21	24	22	5 / 20	19
24	23	21	5 / 19	18
27	23	21	5 / 19	18

علائم راحتی و ناراحتی جوجه:

برای تشخیص آسایش جوجه باید به علائم چهارگانه ای توجه کرد . در یک سالن خوب پراکندگی جوجه ها به نحوی است که عده ای بر سر آبخوری ها ، تعدادی روی دانخوری ها ، تعدادی در حال استراحت و عده ای در حال بازی هستند.

اقدامات اولیه

اگر برای کنترل دمای کف و بستر، ابزار لازم را در اختیار ندارید با پای برهنه روی بستر راه روید تا سردی و گرمی آن را احساس نمایید.

تهیه و تدوین : دکتر محمد امین مروتی