هنگامی که در حال بررسی یک توکسین بایندر برای استفاده در مزرعه یا کارخانه
خود هستید ، باید لیستی از سوالاتی را که انتظار دارید فروشنده به آنها
پاسخ دهد داشته باشید تا از این طریق از کیفیت محصولی که خریداری می کنید
اطمینان حاصل نموده و بدانید محصولی که برای آن پول پرداخت می کنید بیشترین
ارزش را دارا می باشد .
در حال حاضر محصولات تجاری مختلف مایکو توکسین بایندر و عوامل سم
زدایی در بازار وجود دارند که برخی حتی بسیار ارزان بوده و از نظر میزان
مصرف هم بایکدیگر اختلاف بسیاری دارند .
برخی اوقات حتی ممکن است مصرف کنندگان در تخمین میزان کارآیی محصول دچار
اشتباه شده و برای محصولی بی کیفیت، هزینه های گزافی پرداخت نمایند .
سوالاتی که در زیر عنوان می شوند می توانند در هنگام خرید محصول ، مصرف
کننده را جهت انجام یک انتخاب هوشمندانه یاری نمایند .
1. ماده مؤثر توکسین بایندر معرفی شده چیست ؟
یکی از پیچیده ترین روش های مقایسه مایکوتوکسین بایندرها نحوه طبقه بندی
این محصولات می باشد . حتی در بسیاری از موارد ، محصولاتی که در یک گروه
قرار می گیرند ، مواد تشکیل دهنده و اثرات یکسانی ندارند .
• در کل دو نوع مایکوتوکسین بایندر وجود دارد :
الف – جاذب های غیر آلی :
این توکسین بایندرها شامل محصولات رسی مثل سیلیکاتهای آلومینیوم ، زئولیتها
، بنتونیتها ، خاکهای رئاتوماسوس و ... می باشند که اینها در اصل ، موارد
مناسبی برای تولید سرامیک ، فیلترهای آب می باشند .
• تمامی مقالات علمی چاپ شده توسط موسسات بی طرف نشان می دهند که دوز مصرف
موثر این مواد بین 10 تا 50 کیلوگرم در تن خوراک می باشد که با ادعای شرکت
های تولید کننده مبنی بر دوز مصرف 5/0 تا 1 کیلوگرم در تن برای پیشگیری و
دوز درمانی 5/2 تا 5 کیلوگرم در تن خوراک ، اختلاف قابل توجهی دارد .
• مقادیر بالای توکسین بایندرهای رسی در جیره باعث کاهش خاصیت پلت شدن و افزایش تراکم خوراک می گردند .
• جذب سموم قارچی در این نوع توکسین بایندرها تنها به بار مولکولی و وزن ذرات بستگی دارد .
• توکسین بایندرهای رسی ، برخی از انواع آفلاتوکسین ها را به خود جذب می کنند .
• تاثیر بسیار کمی بر روی جذب سموم DON ، 2- T، Zen، OTA، DAS از توکسین بایندرهای رسی ها تا به امروز گزارش شده است .
• توکسین بایندرهای رسی طبیعی ( که ازمعادن استخراج شده اند ) می توانند حاوی سم دی اکسین و فلزات سنگین باشند .
• توکسین بایندرهای رسی تاثیرات زیست محیطی نا مطلوبی از خود به جای میگذارند؛ تاثیراتی مانند افزایش حجم مدفوع و ... .
• یکی از راههای بررسی مقادیر رس موجود در محصولات جاذب ، بررسی میزان خاکستر حاصل از سوختن محصول می باشد .
آیا توکسین بایندرهای رسی غیر آلی ، مواد معدنی ، ویتامین ها و آنتی بیوتیک ها را نیز جذب خود میکنند ؟
توکسین بایندرهای رسی باعث کاهش جذب مواد معدنی نظیر Mn،Zn، Mg، Ca و
همچنین Na می شوند . همینطور استفاده از آنها در مقادیر بالای 5/0
درصدباعث کاهش عملکرد آنتی بیوتیک های دارای گروه کاربردی قطبی می گردد .
توکسین بایندرهای رسی می توانند سایر مواد مغذی دارای بار مثبت را به خود
جذب نمایند .
از علائم استفاده از این گونه توکسین بایندرها میتوان به موارد زیر اشاره
کرد : پوشش بدن و سم ضعیف در زوج سمان و نیز ضعف ناحیه پا در طیور .
آیا توکسین بایندرهای رسی می توانند باعث کاهش عملکرد آنتی بیوتیک ها بشوند
؟
بنتونیت می تواند با آنتی بیوتیک هایی نظیر تایلوزین و تیل مایکوزین ترکیب
شود . برای مثال یکی از عباراتی که روی برچسب داروی تایلوزین شرکت الانکو
به چشم می خورد به این موضوع اشاره می کند که تایلوزین را نباید با خوراک
حاوی مقادیر بالای 2% بنتونیت مخلوط کرد .بر پایه یک آزمایش در چین استفاده
از حتی 1 تا 2 کیلوگرم بنتونیت در تن خوراک نیز می تواند منجر به کاهش در
عملکرد داروی تایلوزین شود .
• باید به این نکته توجه کرد که برخی تولید کنندگان بر روی بسته بندی های
خود ، به جای نام بردن از ماده تشکیل دهنده از کدهای اختصاری مانند 558- E (
بنتونیت ) و ( HACAC 558- E سیلیکاتهای آلومینیوم ) برای گمراه کردن
مصرف کنندگان استفاده می کنند .
ب – جاذب های آلی
میکروار گانیسم های زنده :
• کشت گونه ای از میکروارگانیسم های زنده مثل مخمرها یا باکتری ها می
توانند مورد استفاده قرار گیرند تا با تولید آنزیمهایی در دستگاه گوارش
حیوانات ، باعث غیر فعال شدن مایکوتوکسین ها شوند .
• میکرو ارگانیسم های زنده به محیطی ایده آل ( pH ، درجه حرارت و مواد
غذایی ) برای رشد و تولید مثل به منظور تولید مقادیر مناسبی از آنزیم نیاز
دارند . این احتیاجات باعث طولانی تر شدن زمان لازم برای بی اثر کردن سموم
می شود .
از طرف دیگر انبار کردن محصول ، پلت سازی استفاده از آنتی بیوتیک ها و
اسیدهای آلی باعث جلوگیری از رشد و بقای میکرووارگانیسم ها در این گونه
محصولات می شود .
• آنزیم ها :
• آنزیم ها همگی از پروتئین تشکیل شده اند و فعالیت آنها به شدت تحت
تاثیر pH ، درجه حرارت محیط ، عملیات فرآوری خوراک مانند پلت کردن و همچنین
میزان مصرف سایر اقلام خوراک ، مثل اسیدهای آلی می باشد .
• آنزیم ها ، بسیار اختصاصی و فقط بر روی سوبستراهای مشخص عمل می کنند.
• آنزیم و سوبسترا به ساختارهای مکملی برای به وجود آمدن پیوند ، احتیاج
دارند و به تنهایی قادر به انجام عمل ترکیب نمی باشند . این ترکیبات مانند
کلیدی خاص برای قفلی خاص عمل می کنند .
• تا امروز در حدود 300 نوع مایکوتوکسین شناسائی شده اند و احتمالاً
هزاران نوع دیگر هم در آینده شناسائی خواهند شد . با این شرایط چه تعداد
آنزیم های مختلف برای جلوگیری از مسمومیت با سموم ناشی از مخلوط سموم مختلف
قارچی مورد نیاز می باشد ؟ حتی اگر تمام این آنزیم ها هم مهیا باشند ،
قیمت نهائی چنین محصولی چقدر خواهد بود ؟
• در برخی موارد ، محصول نهایی حاصل از سم زدایی آنزیم ها ممکن است هنوز سمی باشد .
عصاره دیواره سلولی مخمر ( گلوکومانان )
• تمامی عصاره های دیواره سلول های مخمر با هم مشابه نیستند و باید به این
نکته توجه داشت که آیا تولیدکنندگان این محصولات ، مقالات معتبری را دال بر
صحت ادعای خود در رابطه با عملکرد محصول ارائه می کنند ؟
• آیا محصول متشکل از مخمر است یا از مشتقات دیواره سلول مخمر تشکیل شده
است ؟
موضوع مهم و قابل توجه این است که تولید مخمر خشک شده خیلی ساده تر و ارزان
تر از تولید دیواره سلولی مخمر می باشد و همینطور خاصیت جذب توکسین های
قارچی در مخمر خشک شده بسیار کمتر از دیواره سلولی مخمر می باشد ؛ بنابراین
از محتویات محصولی که خریداری می کنید کاملا مطلع باشید .
2. یک توکسین بایندر چگونه اقدام به جذب سموم قارچی می کند ؟ ( نحوه عمل )
این مساله بسیار حائز اهمیت است که فروشنده یک مایکوتوکسین بایندر ،
بتواند به روشنی نحوه عملکرد محصول را در جهت حفاظت حیوانات از آثار سوء
سموم قارچی ، برای مصرف کننده توضیح دهد . ماهیت مواد مؤثره تشکیل دهنده
توکسین بایندرها می توانند مکانیسم های مختلفی را برای جذب سموم ایجاد
نموده و باعث به وجود آمدن اختلاف در دوز مصرف ایده آل در محصولات گوناگون
باشد . هر محصول می بایست از نظر فنی در مورد توانایی در جذب و انجام واکنش
های مرتبط با بی اثر کردن سموم قارچی مؤثر و کارآمد به نظر برسد تا در
فهرست مصرف قرار گیرد .
شرایط محیطی ایده آل برای جذب و انجام واکنش های مرتبط با بی اثر کردن سموم
قارچی شامل :pH ، درجه حرارت ، حساسیت به آنتی بیوتیک ها و زمان اثر کردن
محصول و ... روی کارآیی محصول تاثیر گذار بوده و مصرف کنندگان باید از این
اختلافات آگاه شوند .
3. آیا محصول جاذب ، توانایی جذب انواع مختلف سموم قارچی را دارد ( وسیع
الطیف بوده ) و آیا مدارک معتبری برای اثبات این موضوع در اختیار مصرف
کننده قرار دارد ؟
اقلامی از خوراک که به طور طبیعی آلوده شده اند و خصوصاً خوراک کامل ،
معمولا حاوی چندین نوع مایکوتوکسین می باشند . یک توکسین بایندر ایده آل
باید وسیع الطیف بوده و در حضور مقادیر مختلفی از سموم ( مقادیر بسیار کم و
یا مقادیر بسیار زیاد ) هم کارآیی خود را حفظ نماید .
میزان تمایل بایندرها برای جذب سموم مختلف بسیار متفاوت است و این موضوع بر
روی توانائی آنها برای جذب سموم قارچی در شرایطی که مقادیر این سموم کم
است تاًثیر گذار می باشد .
• میزان تمایل بایندرها برای جذب سموم مختلف ، بسیار متفاوت است و این
موضوع بر روی توانائی آنها برای جذب سموم قارچی در شرایطی که مقادیر این
سموم کم می باشد تاثیر گذار می باشد .
همینطور باید به این موضوع اشاره کرد که بایندرها دارای ظرفیت های اشباع
مختلفی هستند و این موضوع تاثیر خود را بر روی حداکثر مقدار سم قابل جذب
نشان می دهد .
توکسین بایندرهای رسی قابلیت جذب بسیار پایینی دارند و بطور عمده به جذب
آفلاتوکسین ها محدود شده اند . زرالنون ، اکراتوکسین و تریکوتسن ها ( سم 2 –
T ، DON ) بطور کلی از تاثیرات توکسین بایندرهای رسی در امان هستند ، زیرا
این دسته از سموم ، فاقد گروههای کاربردی قطبی در ساختمان خود هستند که
برای جذب شدن شیمیایی توسط جاذب های رسی وجود آنها ضروری می باشد .
4. آیا محصول توکسین بایندر توانایی جذب سموم مختلف را در مقادیر دوزهای
پایین دارد ؟
در حیواناتی نظیر جوجه های گوشتی که حجم خوراک مصرفی در روز می تواند روی
بهره وری اقتصادی آنها بسیار تاثیر گذار باشد ، مواد افزودنی غیر مغذی می
بایست تا حد امکان حجم کمتری از فرمول جیره را اشغال کنند .
استفاده از محصولاتی که دوز مصرف بالایی دارند می تواند باعث اشغال شدن
فضای زیادی از جیره شود که در نهایت منجر به کاهش فراهمی زیستی ( در دسترس
قرار گرفتن ) عناصر مغذی مهم جیره خواهند گردید .
دوز مصرف موثر توکسین بایندرهای رسی بالا است ( 5-1 % ) که سبب می شود
تا تولید کنندگان با تغییر استراتژیهای خود برای به دست آوردن سهم بیشتر از
بازار ، دوز مصرف پایین تری ( 25/0 – 05/0 % ) را به مصرف کنندگان توصیه
کنند . به همین دلیل است که برخی محصولات نمی توانند تاثیرات پایداری در
جلوگیری از بروز مسمومیت با سموم قارچی داشته باشند و در نهایت این مصرف
کننده است که با استفاده از محصولاتی که ارزش اقتصادی ندارند ، سرمایه خود
را هدر داده است .
تمایل زیاد به جذب سموم قارچی و ظرفیت بالای اشباع دیواره سلولی مخمر باعث
شده تا استفاده از این گونه محصولات در مقادیر بسیار پایین هم موثر باشد (
کمتر از 1/0 % جیره ) .
5. از آنجایی که با تغییرات شدید pH در طول دستگاه گوارش حیوانات روبرو
هستیم ، آیا محصول توکسین بایندر پایداری خود را در pH های مختلف حفظ می
نماید ؟
بسیاری از توکسین بایندرهای سنتی قابلیت جذب سموم را در تغییرات pH ، حفظ
نمی کنند و باید در نظر داشت که اگر پیوند بین توکسین بایندر ( جاذب ) و
مایکوتوکسین ( سم ) به اندازه کافی قوی نباشد ، این امکان وجود دارد که
سموم در قسمتهای انتهائی دستگاه گوارش از جاذب جدا شوند و مجددا فعالیت خود
را آغاز کنند .
6. محصول با چه سرعتی ، با سم واکنش نشان می دهند یا آن را جذب می نماید ؟
نتایج تحقیقات نشان می دهند که اکثر مایکوتوکسینها طی مدت زمان 30 دقیقه
توسط دستگاه گوارش جذب می شوند و از آنجایی که بیشترین مقدار جذب سموم از
طریق قسمت ابتدایی دستگاه گوارش صورت می گیرد ،عمل سریع یک جاذب سموم قارچی
بسیار حائز اهمیت است . اگر توکسین بایندری برای مثال ، ظرف مدت 3 ساعت
قادر به جذب سموم قارچی باشند ، پس راه حل چندان مناسبی به نظر نمی رسد .
7. آیا محصول تا به حال در شرایط عملی آزمایش شده و مدارکی برای تائید آن
وجود دارد ؟ چه تعداد مقاله معتبر در مورد این محصول در نشریات علمی به چاپ
رسیده است ؟
زمانی که قصد استفاده از توکسین بایندری را دارید باید از عملکرد محصول در
شرایط واقعی و تجاری مطمئن باشید و این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار
است .
عملکرد مایکوتوکسین بایندرها در شرایط مختلف آزمایشگاهی و شرایط عملی با هم
متفاوت می باشد و عملا قادر به ارائه نتایج قابل قبول برای محافظت از
حیوانات به جز در شرایط خاص نمی باشند .
نمایش آزمایشات ساده طراحی شده در محیط آزمایشگاه که معمولا طی شرایط ایده
آل برای یک محصول مثل pH ثابت ، دما و مدت زمان مناسب و ... اجرا می شوند ،
قابل انطباق با نتایج به دست آمده از آزمایشات در محیط عملی ( داخل بدن
دام و طیور ) نیستند . حتی پیچیده ترین مدل های آزمایشگاهی هم قادر به
برابری با فاکتورهای محیطی که می توانند مستقیم و غیر مستقیم بر روی نتایج
یک آزمایش در شرایط بالینی تاثیر بگذارند ، نیستند .
بسیاری از تولیدکنندگان اطلاعات چندانی برای دفاع از اثر بخشی محصولاتشان
در شرایط فوق الذکر در اختیار ندارند . می بایست از هر تولیدکننده فهرستی
از مقالاتی که در مورد محصولات آنها و توسط موسسات علمی مستقل به چاپ رسیده
است درخواست شود فقط به این نکته باید دقت نمود که دوز مورد استفاده
محصول در آزمایش با دوز توصیه شده در روی بسته بندی همخوانی داشته باشد .
8. آیا محصول توسط موسسات علمی معتبر و مستقل تایید شده و مقالاتی در مورد
آن در مجلات علمی به چاپ رسیده است ؟
یک محصول موفق به طور قطع تا امروز تعداد زیادی تائیدیه از موسسات تحقیقاتی
به دست آورده است تکیه به مقالات علمی معتبر چاپ شده در مجلات مستقل می
تواند شاخص های استانداردی را برای مقایسه یک محصول فراهم سازد .
تاٌلیف : پروفسور تروور اسمیت ( دانشکده علوم دامی و طیوری دانشگاه گوالف ، کانادا )
منبع: نشریه دنیای کشت و صنعت