کلیاتی بر جوجه کشی

به دو صورت طبیعی و مصنوعی وجود دارد.
در نوع طبیعی مرغ کرچ مدت زمانی را روی تخمها می خوابد تا جوجه ها از تخم خارج شوند اما درجوجه کشی مصنوعی ازماشینهای جوجه کشی استفاده می شود.

 محاسن روش مصنوعی:

1) نیازی به مرغ کرچ وجود ندارد .
2) هربارتعداد زیادی تخم را می توان به جوجه تبدیل کرد.
3) بهداشت ومقابله با بیماریها آسانتر است.
جنین برای رشد و نمو خود به تمام عناصر غذایی نیازمند است که آنها را ازتخم مرغ می گیرد و فقط اکسیژن است که ازهوا تامین می شود.
تا روز چهارم جوجه کشی قندها منبع اصلی انرژی هستند.
از روز پنجم تا نهم پروتئین به عنوان منبع انرژی می باشد.
از روز نهم تا پایان دوره چربی ها انرژی مورد نیاز را تامین می کنند.
کلسیم مورد نیاز در دوره جنینی ازپوسته تامین می شود کلسیم موجود در زرده بعد ازخروج جوجه ازتخم مورد استفاده قرار می گیرد.
نیاسین و ویتامینC توسط جنین ساخته می شود و بقیه ویتامینها ازطریق تخم مرغ در اختیار جنین قرار می گیرد.

میزان تلفات

تلفات جنین در طی دوره جوجه کشی متفاوت می باشد و بیشتر تلفات را طی مراحل زیر مشاهده می کنیم:
ـــ روز دوم تا چهارم: به علت عدم توانایی سازگاری جنین با تغییرات فیزیولوژیکی وبیوشیمیایی به وجود آمده در مراحل رشد( کمبود ویتامین A وE منجربه افزایش تلفات می شود)
ـــ روزهای یازدهم تا چهاردهم: به علت کمبود عناصر غذایی
ـــ روزهای هفدهم تا بیست ویکم: به علت تغییرات حرارت و رطوبت و… در ماشینهای جوجه کشی ( برای کاهش تلفات در این مرحله از باز و بسته کردن زیاد ماشینهای جوجه کشی باید خودداری نمود).
 

دوره جوجه کشی در ماکیان

انواع ماکیان	دوره جوجه کشی (روز)	انواع ماکیان	دوره جوجه کشی (روز)
مرغهای بومی	20 -19	بوقلمون	30 -28
مرغهای نژاد متوسط	21	غاز	31- 28
مرغهای نژاد سنگین	23-21	اردک	29- 27
مرغهای نژاد سبک	21- 20	کبوتر	18-16

مراحل تکامل اعضای جنین

مرحله	رشد اعضای بدن
روز اول	تشکیل جنین ، ظهور لوله های اولیه ، ستون فقرات ، اغصاب ، سر و چشم
روز دوم	تشکیل قلب و گوش و شروع ضربان قلب
روز سوم	تشکیل بینی ، بالها و پاها
روز چهارم	تشکیل زبان
روز پنجم	تشکیل دستگاه تناسلی و تمایز جنسی
روز ششم	تشکیل و شکل گرفتن منقار و پنجه ها
روز هفتم	تشکیل پرها
روز دهم	تشکیل منقار
روز سیزدهم	شروع به رشد پنجه ها و فلسها
روز چهاردهم	قرار گرفتن جنین در موقعیت اصلی خود در داخل تخم مرغ (سر به طرف قسمت بزرگ تخم مرغ قرار         می گیرد.)
روز شانزدهم	جذب کامل سفیده
روز هفدهم	کاهش مایع آمنیون
روز نوزدهم	ورود کیسه زرده به حفره بدنی
روز بیستم	جنین همه فضای تخم مرغ به جز کیسه هوا را پر می کند و سر زیر بال راست قرار می گیرد.در اثر انقباض ماهیچه گردن و زائده منقار بالا  پوسته سوراخ می شود.
روز بیست و یکم	خروج جنین از تخم

 ویژگی های تخم مرغ مناسب جهت جوجه کشی

1) نطفه داری:

تخم مرغ نطفه دار شامل تخم مرغی می شود که اسپرم و تخم در ناحیه شیپور با هم ترکیب شده باشند.
این مورد در نژادهای سبک مثل لگهورن حدود90% و در نژادهای سنگین حدود80% است.

عوامل موثربرنطفه داری

ـــ مرغها وخروسهای مولد:
توجه در انتخاب مرغها وخروسهای مولد حائز اهمیت می باشد. باید از خروسهای جوان استفاده کرد تا به اندازه کافی فعال باشند و به اندازه کافی اسپرم تولید کنند ،جهت استراحت کافی خروسها باید از آنها به طور متناوب استفاده نمود زیرا قدرت باروری خروسها از سال دوم به بعد کاهش می یابد.
در نژادهای سبک به ازای هر 15 مرغ یک خروس ، در نژادهای سنگین به ازای هر 8 تا10مرغ یک خروس ودر نژادهای د ومنظوره به ازای هر12 مرغ یک خروس به کار می رود.

ـــ‌ تغذیه گله:
کمبود برخی ویتامینها به خصوص A وE و پروتئین جیره باعث کاهش نطفه داری می شود.

ـــ شرایط آب وهوایی:
از عوامل موثر در تولید اسپرم می باشد. در هوای سرد به علت یخ زدن تاج خروس میزان تولید اسپرم کاهش می یابد، از این روبرای جلوگیری از این مشکل تاج خروس را قطع می کنند. هوای گرم نیز منجربه کاهش تولید اسپرم می شود، همچنین در هوای بسیار گرم جمع آوری تخم مرغ جهت جوجه کشی صورت نمی پذ یرد.
ـــ‌ نور:
نور کافی در سالنهای پرورش ازجمله عوامل موثر بر نطفه داری می باشد. نور با تاثیر بر ترشح هورمونهای هپوفیز موجب رشد بیضه ها و افزایش تولید اسپرم می شود.

 ـــ تولید تخم مرغ:
با افزایش میزان تخمگذاری ، درصد نطفه داری نیز افزایش می یابد.

ـــ سن مرغ:
در اوایل تخمگذاری، اندازه تخم مرغها کوچک و میزان نطفه داری پایین است و در طول دوره تخمگذاری با افزایش وزن تخم مرغ درصد نطفه داری نیز افزایش می یابد. در مرغهای جوان درصد نطفه داری پایین است و با افزایش سن نیز درصد نطفه داری کاهش می یابد.

- نژاد:
نطفه داری در نژادهای گوناگون متفاوت می باشد.
معمولا در نژادهای سنگین به دلیل تمایل کمتر برای جفتگیری میزان باروری کمتر از نژادهای سبک است.

- روش های جفتگیری:
خویش جفتی اثر منفی بر میزان نطفه داری دارد. در نتیجه با افزایش همخونی نطفه داری کاهش می یابد وآمیخته گیری منجر به افزایش میزان نطفه داری می شود. میزان نطفه داری در جفتگیری گله ای بیش ازسایر روشها از جمله جفتگیری لانه ای و تجربی است.

2) شکل ظاهری تخم مرغ:

از جمله عوامل موثر در جوجه کشی می باشد. از این رو رعایت نکات زیر در این زمینه ضروری است:

- اندازه:
تخم مرغهای جوجه کشی باید اندازه متناسب داشته باشند یعنی در حقیقت نه خیلی بزرگ و نه خیلی کوچک باشند. 

- وزن:
وزن مناسب جهت تخم مرغهای جوجه کشی 60-50 گرم می باشد که در نژادهای سنگین بیشتر است.

 - اختلالات شکل ظاهری:

از به کار بردن تخم مرغهای با ظاهرغیرطبیعی (کشیده ـ گرد ـ موج دار) باید اجتناب گردد. این امر در زمینه اصلاح نژاد برای جلوگیری از به وجود آمدن تخم مرغهای غیر طبیعی از جوجه های حاصله موثر می باشد. 

- ضخامت پوسته:
تخم مرغهای دارای پوسته بسیار ضخیم و نازک مناسب جوجه کشی نیستند. نازک بودن پوسته منجر به تبخیر آب بیشتر و کاهش درصد جوجه در آوری می شود، از طرفی در این حالت کلسیم کافی برای رشد جنین تامین نمی گردد. ضخیم بودن پوسته سبب بوجود آمدن مشکل در زمان خروج جوجه از تخم می شود. 

- اختلالات تخم مرغ:
تخم مرغهایی که سفیده غلیظ تری دارند و یا زرده آنها رنگی تر می باشد به علت همراه داشتن میزان مواد غذایی بیشتر جهت رشد و نمو جنین درصد جوجه درآوری بیشتر دارند.

3) ذخیره سازی تخم مرغهای قابل جوجه کشی:

تخم مرغها پس ازجمع آوری بلا فاصله در ماشینهای جوجه کشی قرار نمی گیرند بلکه مدتی نگهداری می شوند و یکباره به ماشین جوجه کشی منتقل می شوند.
از جمله عوامل موثر بر نگهداری تخم مرغ موارد زیر می باشد:

 - حرارت:
دمای مناسب محل نگهداری تخم مرغ حدود15- 10 درجه می باشد و در این دما امکان نگهداری تخم مرغ برای یک هفته فراهم است. به دنبال افزایش زمان نگهداری دمای محیط را باید اندکی کاهش داد. البته افزایش مدت زمان نگهداری منجر به کاهش جوجه درآوری می شود. شایان ذکر است اگر دمای محیط بیش از 21درجه سانتی گراد باشد رشد جنین آغاز شده و به علت عدم مناسب بودن شرایط رشد پس از مدتی متوقف می گردد و جنین از بین می رود.

 - رطوبت:
رطوبت نسبی در اتاقهای نگهداری تخم مرغ حدود 80-75% می باشد. کاهش میزان رطوبت منجر به تبخیر آب داخل تخم مرغ و در نتیجه کاهش میزان جوجه در آوری می شود.

4) وضعیت قرار گرفتن تخم مرغها:
تخم مرغها در محل نگهداری به صورتی قرار می گیرد که قسمت پهن تخم آنها رو به بالا باشد. البته طی زمان نگهداری باید تخم مرغها را روزی چند بار چرخاند ، زیرا عدم توجه به این موضوع منجر به چسبیدن جنین به پوسته و کاهش جوجه در آوری می باشد.

5) حمل و نقل تخم مرغهای جوجه کشی:

عمل نقل و انتقال تخم مرغها باید با احتیاط کامل صورت گیرد.
عدم توجه به این موضوع و وجود تکانهای شدید ضمن حمل و نقل ممکن است منجر به پاره شدن کیسه های هوایی و یا ایجاد تغییراتی در داخل تخم مرغ و به دنبال آن کاهش جوجه در آوری شود. از این رو باید با قرار دادن قسمت پهن تخم مرغ به طرف بالا باید در بسته بندیهای مناسب حمل شوند.

سالنهای جوجه کشی

سالن جوجه کشی شامل قسمتهای زیر می شود:

ـــ اتاق دود دادن
ـــ اتاق درجه بندی
ـــ اتاق نگهداری تخم مرغ
ـــ اتاق شستشو
ـــ اتاق انکوباتور(ستر)
ـــ اتاق هچر
ـــ اتاق نگهداری جوجه

مراحل جوجه کشی

1) ستر:
در کارخانه های جوجه کشی 18روزاول ( ازساعت 440-0) تخم مرغها رادرداخل دستگاه ستر (تخم مرغ گیر) که دمای آن2/37 ورطوبت آن60%است قرارمی دهند.
در دستگاه سترچهارعامل باید مورد توجه قرارگیرد:

ـــ دما
دمای مناسب برای جوجه کشی به طور متوسط معادل 38-37 درجه می باشد. کاهش دما منجر به دیرتر خارج شدن جوجه ها از تخم مرغ می شود وافزایش آن منجر به زودتر خارج شدن جوجه ها از تخم مرغ می گردد. درجه حرارت مناسب درماشینهای مختلف تا حدودی متفاوت می باشد.

ـــ رطوبت
رطوبت دمای موجود در ماشینهای جوجه کشی سبب تبخیر آب ازتخم مرغها و تلفات جنین می شود. از این روتوجه به رطوبت مناسب از اهمیت بسیاری برخوردار است. از طرفی کاهش رطوبت ماشینهای جوجه کشی منجر به افزایش تبخیر و وسیع تر شدن کیسه های هوایی داخل تخم می شود. در نتیجه نوک جوجه زود تر به اطاقک هوا می رسد. همچنین افزایش رطوبت نیزمنجر به وسعت دیر بهنگام کیسه هوا شده وجوجه در این زمان قادر به تنفس نخواهند بود. رطوبت ماشینهای جوجه کشی به دمای آنها و سرعت تهویه بستگی دارد.

ـــ تهویه
طی دوره جوجه کشی اکسیژن مورد نیاز جنین توسط منافذ موجود در پوسته تخم مرغ تامین می شود.دی اکسید کربن نیز از همین منافذ خارج می گردد.میزان اکسیژن مورد نیاز جهت رشد جنین حدود21%می باشد.به ازای هر1%کاهش میزان اکسیژن 5%میزان جوجه دهی کاهش می یابد.همچنین عدم خروج دی اکسید کربن وتجمع آن در اطراف تخم مرغها منجر به کاهش درصد جوجه درآوری می شود.چنانچه غلظت دی اکسید کربن به 5%برسد درصد جوجه درآوری به صفر خواهد رسید.حداکثر میزان افزایش غلظت دی اکسید کربن ماشینهای جوجه کشی 5%می باشد. تهویه مشابه سالنهای پرورش اعمال می گردد وچون اکسیژن احتیاج است ودی اکسید کربن دفع می گردد در نتیجه در زمستان گرم ودر تابستان باید سرد باشد.در جوجه کشی فشار مثبت در تهویه مطلوب تر است و جهت تهویه از سمت تمیزترین قسمتها (سترها) به آلوده ترین بخش (اتاق شستشو) می باشد.بین قسمتهای مختلف درها دوطرفه هستند و از هر طرف قابل بازشدن می باشد.اگر تهویه در قسمتهای مختلف به صورت مجزا انجام شود مطلوبتر می باشد.

ـــ چرخش تخم مرغها
نحوه قرار گرفتن تخم مرغها به صورتی است که قسمت پهن آنها به طرف بالا باشد،درغیر این صورت سر جوجه در قسمت باریک قرار می گیرد و قادر به تنفس نبوده وازبین می رود.چرخاندن تخم مرغها عملی است که در جوجه کشی طبیعی توسط خود مرغ انجام می شود وعدم توجه به آن منجربه کاهش جوجه درآوری می شود زیرا جنین به پوسته تخم چسبیده و تلف می شود.همچنین نزدیکی نطفه به پوسته باعث افزایش تبخیر آب از جنین می شود.عمل چرخاندن موجبات گرم شدن یکنواخت تخم مرغها را نیز فراهم می کند.این عمل چندین بار در طی روز انجام می گیرد و توسط میله ای که در زیر صفحه تخم مرغ قرار دارد صورت می پذ یرد.تعداد دفعات چرخش در طی روز حداقل 6-4 بار و در ماشینهای بزرگ جوجه کشی هر 2ساعت یکبار انجام می شود.

2) هچر:
سه روز باقی مانده، یعنی از روز 21-19 تخم مرغها را در داخل دستگاه هچر(جوجه گیر) قرار می دهند که دمای آن5 /37 درجه و رطوبت آن 75%است.
در دستگاه هچر از سه عامل از عوامل چهارگانه مذ کور در ستر مورد توجه می باشد:

ـــ دما
ـــ رطوبت
ـــ اکسیژن

علت رطوبت بیشتر در دستگاه هچر به این علت است که بعد از روز 19جنین تنفس دارد ودی اکسید کربن و آب ترکیب شده و منجر به شکستگی پوسته ها می شوند.همچنین جنین در روز 19مقداری از کلسیم پوسته را برداشت می کند ( 120میلی گرم در طول 21روز) .

در طی دوره 21روزه جوجه کشی تخم مرغها 18 روز در ستر و 2 روز در هچر قرار دارند، ازاین رو نسبت دستگاه ستر به هچر باید 1به 6باشد.در این صورت اگر هر روز بخواهیم تخم مرغها را ست کنیم،بعضی روزها هچر خالی می شود به همین دلیل هر سه روز یکبار تخم مرغها را ست می کنیم.زمان انتقال تخم مرغها ازستر به هچر به شرایط تخم مرغها نیز بستگی دارد.در حقیقت زمانیکه 2-1%تخم مرغها نوک زده شوند زمان انتقال تخم مرغ است.

بهداشت وبیماریهای جوجه کشی

جوجه کشی به دلیل وجود نور، موادغذایی، رطوبت کافی و…بهترین محل آلودگی می باشد.ازاین رو توجه به نکات بهداشتی اهمیت بسیاری داردزیرا تولید جوجه های سالم منجر به تولید گله هایی باتولید مناسب می گردد.
برخی ازامراض ازطریق تخم به جوجه ها منتقل می شوند،از جمله میکروارگانیزمهای گروه سالمونلا که تاثیر زیادی در جوجه درآوری دارند.گروهی از امراض که از طریق تخم به جوجه منتقل نمی شوند به طور غیر مستقیم و با تاثیر بر خصوصیات تخم مرغ موجب کاهش جوجه درآوری می شوند.ازجمله بیماریهای نیوکاسل و برونشیت مزمن که ازطریق تغییرشکل دادن تخم مرغ و افزایش منافذ آن جوجه درآوری راکاهش می دهد.تخم مرغهای جوجه کشی باید تمیز شده ،در ظرف و انبارهای تمیز نیز ذخیره شوند،البته شستشوی تخم مرغها زمینه نفوذ میکروبها به داخل تخم مرغ را فراهم می کند ازاین رو شستن تخم مرغها توصیه نمی گردد و در صورت لزوم باید از آب ولرم حاوی مواد ضدعفونی کننده ،آهن وفاقد ید استفاده شود.
علاوه براین، وسایل جوجه کشی نیز باید با آب گرم و مواد ضدعفونی کننده شسته شوند.برای ضدعفونی کردن معمولا از گاز فرمالین استفاده می شود.به طور معمول تخم مرغها طی دوره جوجه کشی نیز مورد ضدعفونی قرار می گیرند. عمل ضدعفونی در ستر و هچر نیز ممکن است انجام شود،در این صورت میزان گاز و زمان ضدعفونی در هچر باید کمتر از میزان گاز وزمان ضدعفونی ستر باشد. 

 

غلظتهای استفاده از گاز فرمالین

غلظت	مقدار پرمنگنات (گرم)	مقدار فرمالین (سی سی)	حجم فضا (مترمربع)	مدت زمان (دقیقه)
1X	20	40	28	20
2X	40	80	28	20
3X	60	120	28	20

غلظتهای توصیه شده گاز فرمالین برای ضدعفونی

محل ضدعفونی	غلظت گاز	زمان ضدعفونی(دقیقه)
تخم مرغ تازه	3	20
تخم مرغ در ماشین(روز اول)	2	20
اتاق جوجه کشی	1	3
ماشین جوجه کشی	1-3	30
اتاق شتشو	3	30
وسایل	3	30
کامیون	3	30

مواد زائد حاصله از جوجه کشی منبع مناسبی جهت رشد میکروبها می باشند، به همین دلیل این مواد سوزانده می شوند و یا در چاه های مختص به این امر دفن می گردند و موادی نظیر تخم مرغهای غیربارور، جنین های مرده و پوسته تخم مرغ به عنوان غذا در جیره طیور به کار می رود.این مواد پخته و خورد می شوند و به عنوان منبع کلسیم و پروتیئن مصرف می شوند.

خارج شدن جوجه ها ازماشین جوجه کشی

جوجه ها در روز21 و یا با کمی تاخیر از تخم خارج می شوند و جوجه ها پس از خروج از تخم مدت 24ساعت در ماشین باقی می مانند تا کاملا خشک شوند.طی زمان مذکور جوجه ها نیازی به آب ومواد غذایی ندارند و تمامی مایحتاج خود را از ذخایر زرده تامین می کنند.پس از گذشت 24 ساعت جوجه های ناسالم که شامل جوجه های ضعیف، فلج و آنهایی که دارای ورم ناف و مقعد چسبیده هستند جدا و دور ریخته می شوند و جوجه های سالم برای فروش آماده می شوند.

خدمات جوجه کشی

1) تعیین جنسیت:

جدا کردن خروس و مرغ در یک روزگی در نژادهای سنگین به دلیل رشد بیشتر خروس از مرغ و احتیاحات غذایی بیشتر خروس در مقایسه با مرغ، نر و ماده از یکدیگر جدا می شوند، زیرا در این صورت چنانچه هر دو جنس با هم پرورش داده شوند جیره غذایی متناسب با نیاز مرغ برای خروسها کافی نخواهد بود و جیره غذایی متناسب با نیاز خروس عناصر غذایی زیادتر از حد توصیه برای مرغها را دارا می باشد.
در نژادهای سبک یا تخمگذار رشد خروسها در حدی نیست که بتوان از آنها جهت تولید گوشت استفاده کرد.همچنین فقط ،جوجه مرغها جهت تخمگذلری استفاده می شوند، در نتیجه جوجه خروسها از بین می روند و یا در بازاربا قیمت پایین تری به فروش می رسند.
در نژادهای دو محصوله نیز بسته به نظر تولید کنندگان خروس و یا مرغ در اختیار آنها قرار می گیرد، پس در اینجا نیز تعیین جنسیت ضروری به نظر می رسد.

راه های تعیین جنسیت 

1)  آتوسکسینگ: برای مشخص نمودن جنس جوجه های یکروزه از صفاتی همچون رشد و یا رنگ پرها استفاده می شود.

2) آزمایش کلوآک (روش ژاپنی): از آنجایی که استفاده از رنگ پر و بال و یا رشد پرها مشکل می باشد، روش ژاپنی کاربردی تر است.در این روش از راه مقعد و وجود برجستگی مقعد در خروسها که مرغها فاقد آن هستند تعیین جنسیت صورت می گیرد.برجستگی مقعدی در تمام جوجه ها فرمهای متفاوتی دارد و به اشکال دکمه ای، عمودی و سه قلو دیده می شود.تشخیص جنسیت در این روش 100%نیست و توجه به نکات دیگر نیزبه تشخیص بهتر کمک می کند.تعداد کسانی که در این امر تخصص دارند محدود می باشد و به همین دلیل دستمزد قابل توجهی دریافت می کنند.

معیارهای موثر در تشخیص جنسیت

معیارهای مورد توجه	جوجه خروس	جوجه مرغ
اندازه برجستگی	بزرگ	کوچک
وضعیت برجستگی	مشخص	غیر مشخص
ارتفاع برجستگی	بلند	پهن و مسطح
شکل برجستگی	گرد	نقطه دار
خاصیت ارتجاعی برجستگی	فنری و ارتجاعی	نرم و سست
رنگ	تیره و پر رنگ	کم رنگ و روشن
باز کردن کلوآک	مشکل	ساده
اندازه کلوآک	تنگ و خشک	گشاد و مرطوب
ظاهر عمومی برجستگی	مشخص و برجسته	مسطح و نرم

2) نوک چینی وقطع تاج:

در این قسمت نوک جوجه ها را کوتاه می کنند رشد نوک در آینده در حدی خواهد بود که مانع صدمه زدن به سایر جوجه ها شود.جوجه های تخمگذار علاوه بر نوک چینی د ریک روزگی در مواقع شیوع کانی بالیزم نیز یکبار دیگر نوک چینی می شوند.صدمه به تاج در مرغان تخمگذار به خصوص دسته ای که در قفس نگهداری می شوند در میزان تولید تاثیر گذار هستند.

3) انتقال وتحویل جوجه های یک روزه:

به مدت 3- 2روز ذخیره زرده به عنوان منبع غذایی جوجه ها مورد استفاده قرار می گیرد.در زمینه حمل و نقل جوجه ها از محل جوجه کشی به محل پرورش باید دقت لازم را نمود، جوجه ها پس از قرار گرفتن در محل پرورش باید خیلی سریع به آب و غذا دسترسی یابند.

4) واکسیناسیون:

واکسنها معمولا پس از خارج شدن جوجه ها از جوجه کشی و طی دوران پرورش بکار گرفته می شوند زیرا بعلت مصونیـتی که از مادر به جوجه منتقل می شود در یکی دور روز اول واکسنها بی اثر هستند، ولی امروزه در بیشتر موسسات جوجه کشی جوجه های تخمگذار را بر علیه بیماری مارک واکسینه می کنند.

منبع: ITP