راهبردهای مدیریتی برای مقابله با گرما در گله های مادر گوشتی

 مقدمه

بکارگیری راهکارهای صحیح مدیریتی نقش مهمی در مهار اثرات زیان بار گرما دارد قبل از شروع گرما باید آمادگی لازم را ایجاد کرد مهمترین مسئله آگاهی از توانایی طیور برای مقابله با گرما است . گرمای زیاد به ویژه وقتی که همراه با رطوبت بالا باشد مصرف غذا را کاهش داده و عملکرد گله های مادر نژآد گوشتی را کم میکند بیشترین خسارت استرس گرمایی ، افزایش تلفات است اما به طور غیر مستقیم نیز خساراتی را وارد می کند که خیلی هم پرهزینه است برای مثال تنش گرمایی احتمالا باعث عدم دستیابی به وزن مطلوب در دوره پرورش می شود که بعدا در زمان تولید مشکلاتی را در پی خواهد داشت . در زمانی که دمای سالن از 27 درجه سانتی گراد بیشتر شود مرغ های مادر نژاد گوشتی شروع به له له زدن می کنند که باید در مقابل این تنش گرمایی مراقبت شوند تنش گرمایی در مدت تخمگذاری مصرف غذا راکم کرده تولیدتخم مرغ و کیفیت پوسته را کاهش می دهد علاوه بر این تعداد تخم مرغ های نابارور و مرگ و میر زودرس جنینی را افزایش داده کیفیت جوجه ها و توانایی زنده ماندنشان را کاهش میدهد .

 خصوصیات زیست شناختی طیور در رابطه با دما

طیور جز حیوانات خونگرم هستند بدین معنی که دمای بدن خود را در حد معینی که برای آنها مطلوب است تنظیم می کنند دمای بدن مرغ های نژاد مادر گوشتی 41 درجه سانتی گراد است که به مقدار ناچیزی در طول روز بیشتر و در شب کمتر می شود افزایش دمای بدن تا 47 درجه سانتی گراد کشنده است اما بسته به ناگهانی بودن شروع تنش گرمایی حتی دردرجه حرارت های تا 45 درجه سانتی گراد نیزمرگ و میر گزارش شده است . برای ثابت نگهداشتن دمای بدن باید دفع حرارت از بدن به محیط اطراف برابر با حرارت تولید شده در نتیجه هضم جذب و سوخت و ساز غذا در بدن باشد . انرژی ای که برای طیور قابل استفاده است از منشا غذای خورده شده است این انرژی در واکنش های پیچیده بیوشیمیایی برای نگهداری بافت های بدن فعالیت های فیزیکی ، رشد و تولید تخم مرغ مصرف می شود و طی این فرآیندها مقداری گرما حاصل می شود بخشی از این گرما برای ثابت نگهداشتن دمای بدن استفاده می شود ولی مقادیر اضافی آن به صورت حرارت به محیط اطراف دفع میگردد وقتی دمای محیط نسبتا سرد است این حرارت به صورت های تشعشع انتقال و جابجایی گرمایی به محیط اطراف دفع می گردد مقداری ازاین حرارت نیز با تبخیر آب از بدن دفع میگردد .

نقش تاج ، ریش و پاها در خنک کردن طیور

طیور دفع گرما از بدن خود را دائما تنظیم می کنند یک مکانیسم مهم در انجام این فرآیند تنظیم میزان جریان خون در بافت های سطحی مخصوصا تاج ، ریش و پاها است گاهی اوقات این قسمت های بدن در ملامسه سرد احساس می شوند ولی زمانی که پرنده نیاز به دفع حرارت دارد گرم حس می شوند در مواقع گرم با اتساع عروق خونی سطحی بدن و افزایش جریان خون در انها گرمای اضافی از اندام های درونی به قسمت سطحی بدن منتقل می شود و به دلیل سطح تماس مسقیم و گسترده این اندام با محیط بیرون حرارت اضافی به بیرون دفع می گردد . با افزایش بیشتر دمای محیط پرهاباز می شوند و از سطح بدن جدا نگهداشته می شوند و حرارت از قسمت های بی پر در سطح بدن که اکنون با هوای بیرون در تماس هستند در محیط اطراف دفع می گردد در چنین وضعیتی مصرف آب افزایش یافته میزان فعالیت طیور کاهش می یابد تا از تولید حرارت بیشتر در نتیجه فعلایت عضلانی جلوگیری شود همچنین مصرف غذا برای کاستن از حرارت تولید شده کاهش می یابد کاهش مصرف غذا مکانیسم فیزیولوژیک بسیار مهم و مطمئنی برای تنظیم دمای بدن است در حدود 75 درصد انرژی سوخت وسازی مصرف شده توسط طیور به گرما تبدیل شده وباید به محیط بیرون دفع گردد .

رطوبت و ارتباط آن با له له زدن

اگر دما باز هم زیادتر شود توانایی دفع حرارت از طریق تشعشع ، انتقال و جابجایی کاهش می یابد و طیور شروع به له له زدن می کنند له له زدن باعث دفع حرارت از طریق تبخیر آب از سطح درونی دستگاه تنفسی می شود خنک کننده های تبخیری وسیله اصلی تنظیم دمای بدن در حالت تنش گرمایی می باشند چنانچه هوای تنفسی خیلی مرطوب باشد کارآیی این روش بسیار محدود می شود . بنابراین همراه بودن حرارت بالا و رطوبت زیاد خیلی تنش زاتر از هنگامی است که پرنده فقط تحت تاثیر حرارت بالا قرار دارد لازم است در هنگامی که از خنک کننده های آبی برای سرد کردن سالن مرغداری در هنگام گرما استفاده می شود این مسئله در نظر گرفته شود درچنین موقعیتی باید مواظب بود تا رطوبت نسبی هوای سالن از 70% بیشتر نشود در غیر اینصورت کارآیی له له زدن پایین امده خسارت ناشی از تنش گرمایی افزایش می یابد دفع حرارت از طریق تبخیر در موقع له له زدن ابتدا باعث ارتعاش نای شده که در نتیجه ورود و خروج سریع هوا از دهان و قسمت های ابتدایی نای در هنگام باز بودن دهان ایجاد می شود ارتعاش سریع نای به مقدار کمی انرژی نیاز دارد که گرمای زیادی ایجاد نمی کند مزیت این عمل تبخیر آب از سطح داخلی دهان است بدون این که شش ها دخالتی داشته باشند .

تلف شدن طیور در اثر گرما

چنانچه طیور در معرض دمای بیشتر از 27 درجه سانتی گراد قرار بگیرند معمولا له له می زنند که در نتیجه آن تبخیر آب از کیسه های هوایی و سپس شش ها صورت می گیرد با فعال شدن شش ها دفع دی اکسید کربن از خون افزایش می یابد و در نهایت تعادل اسید – باز به هم می خورد و PH خون افزایش می یابد اگر دمای بدن طیور به 44 درجه سانتی گراد و بالاتر از آن برسد سرعت تنفس کم می شود ولی حجم هوای تنفسی افزایش می یابد که با حرکت کند قفسه سینه شناخته می شود اگر دما باز هم بیشتر شود مکانیسم های تنظیم کننده دفع حرارت از بدن ناکافی بوده افزایش دمای بدن کشنده خواهدبود موقعی که دمای سالن به 32 سانتی گراد و بالاتر از آن برسد بعضی از طیور بی حال می شوند و به صورت نفس زنان روی زمین می افتند و تلف می شوند در طیور سنگین و چاق مشکل جدی تر است د رحالی که طیور جوان وکوچک کمتر در معرض خطر جدی قرار دارند چنانچه دمای سالن به بیش از 40 درجه سانتی گراد برسد تلفات به شدت افزایش می یابد و خسارت شدیدی وارد می کند .

راهکارهای پیشنهادی برای کاهش اثرات زیان بار گرمای زیاد

حذف مرغ های کرچ

به دلیل کاهش مصرف غذا در هوای گرم تعداد مرغ های کرچ افزایش می یابد مرغ های کرچ را سریعا باید جمع آوری و در محل جداگانه ای نگهدای کرد در چنین شرایطی باید حداقل 5 بار در روز تخم مرغ ها را جمع آوری کرد این تخم مرغ ها را پس از خنک کردن باید در دمای مطلوبی نگهداری کرد تا از صدمات حرارتی مصون بمانند .

جلوگیری از رشد کپک در غذا

در آب و هوای گرم رشد کپک ها میتواند مشکل ساز باشد مخصوصا هنگامی که رطوبت بالا باشد این مسئله شدیدتر می شود مراقبت های دقیق به حداقل رساندن زمان انبار داری ، بازرسی مرتب وسایل غذا دهی برای اطمینان از عدم کهنگی و فساد غذا تخلیه و تمیز کردن انبارهای مواد غذایی به صورت ماهانه و نیز استفاده از مواد ضد قارچ یا مواد جاذب و نگهدارنده در جلوگیری از کپک زدگی غذا موثر می باشند .

راهکارهای غیر تغذیه ای

اجتناب از مصرف غذا در گرمای زیاد خسارات زیادی را به بار می آورد به کمک راهکارهای غیرتغذیه ای پرنده خنک نگه داشته می شود و بنابراین به همین علت تحریک مصرف غذا از روش  دستکاری غذا بهتر می باشد البته با تغییرات جیره اندکی می توان شرایط را بهبود داد اما این روش به ویژه در مورد اثرات زیان بار در جه حرارت بالا ناکافی است علاوه بر این هر گونه تغییر در جیره ممکن است اثرات زیانبار را به ویژه در مورد گرما تشدید کند . به همین دلیل در صورتی که تنش گرمایی در مدت کوتاهی اتفاق بیفتد یا هنگامی که دمای سالن بالاتر از 35 درجه سانتی گراد باشد یا زمانی که پرندگان در اختلال تنفسی ناشی از گرما قرار دارند تغییر جیره نباید انجام گیرد .

مه پاشی

دستگاههای مه پاشی در داخل سالن قرار داده می شوندبا فشار 400 تا psi 600 قطره هایی به قطر 10 تا 15 میکرون تولید می کنند که به راحتی تبخیر می شوند و میزان نم باقی مانده سالن را به حداقل رسانده رطوبت را در آن پخش می نماید و به حدود 80% می رساند مسیر مه پاش ها باید در محل ورود هوای گرم باشد تا از اضافه شدن گرما به سالن جلوگیری کنند برای افزایش کارآیی این روش باید در قسمت های میانی سالن نیز تعداد کافی مه پاش نصب شود مه پاش هایی که با فشار 100 تا psi 200 کار می کنند تولید قطره هایی با قطر بیش از 30 میکرون می کنند که کمتر مورد توجه و تقاضا قرار میگیرند .

تاثیر خنک کننده های تبخیری

سیستم های دیگری نیز برای خنک کردن سالن به کمک تبخیر آب وجود دارند خنک کننده های تبخیری در شرایط گرم مثلا دمای بالاتر از 27 درجه سانتی گراد به کار می آیند که باعث حمایت و نگهداری از طیور سازش یافته به دمای بین 25 تا 35 درجه سانتی گراد خواهد شد کارآیی این روش به میزان رطوبت نسبی هوا بستگی دارد در رطوبت نسبی 20 درصد ، 15 تا 20 درجه سانتی گراد و در رطوبت نسبی 60 تا 70 درصد ، 8 تا 10 درجه سانتی گراد امکان کاهش درجه حرارت سالن وجود دارد . چنانچه رطوبت نسبی به بیش از 70 درصد برسد پرنده تحت تنش استرس شدید قرار میگیرد زیرا از کارآیی له له زدن کاسته می شود .

ویژگی غذا در شرایط گرما

هر تغییر به خصوص در جیره در صورت موفق بودن می تواند با قاطعیت درجه حرارتی را که بدن طیور ظاهری خواهد کرد پیش بینی کند که این موضوع اثراتی را روی میزان مصرف غذا و ارزیابی واقعی میزان تولیدخواهد داشت چنانچه این پیش بینی ها با دقت انجام شود می توان میزان انرژی مواد مغذی ضروری و داروها را برحسب نیاز تعیین کرد .

 استفاده از پنکه های سقفی

نصب پنکه های سقفی هوای سالن را خنک نمی کند بلکه با حرارت دادن و دور کردن هوای گرم و مرطوب از پرندگان باعث افزایش کارآیی له له زدن می وشد این پنکه ها را باید طوری نصب کرد تا هوا از روی و درمیان طیور حرکت کند و جابجایی بهتر صورت گیرد سرعت هوا اگر در حدود 3 متر در ثانیه باشد مفید است وافزایش سرعت هوا به مقدار بیش از این وضعیت را نامناسب خواهد کرد .

رنگ آمیزی و عایق کاری سقف

رنگ سفید و براق بیرون سقف دمای داخلی سالن را 3 تا 8 درجه سانتی گراد کاهش می دهد تنها اشکال این روش گرم کردن سالن در فصل سرما است عایق کاری سقف نیزچنانچه همراه با لایه های خنک کننده مه پاشی و غیره باشد بسیار مفید است برای عایق کاری از ماده پلی اورتان به عنوان یک ماده عایق و مصالح موجود در منطقه می توان استفاده کرد به طور مثال با اضافه کردن یک لایه 8 سانتی متری از علوفه بر روی سقف یک عایق مطلوبی در مقابل گرما ایجاد می شود در این روش امکان مقابله با دمای 40 درجه سانتی گراد با توجه به ارتفاع ساختمان و میزان عایق کاری موجود وجود دارد .

 آب پاشیدن روی سقف

می توان سقف را آب پاشی کرد به میزانی که آب از سقف چکه کند این کار به مقدار زیادی آب نیاز دارد آب پاشی را باید قبل از افزایش دما آغاز کرد کیفیت آب مهم است چرا که تیره شدن سقف باعث افزایش جذب حرارت از بیرون می شود و با بکار گیری این روش امکان کاهش دمای سالن تا 5 درجه سانتی گراد بدون افزایش رطوبت داخل سالن و مرطوب شدن کود کف وجود دارد .

راهبردهای تغذیه ای در شرایط گرم

بهتر است که غذا دادن به طیور در ساعت های خنک تر روز مثل صبح خیلی زود و یا اواخر شب انجام گیرد حدود 2 تا 4 ساعت پس از مصرف غذا تولید انرژی به حداکثر خود می رسد و در این زمان طیور حداکثر حرارت را باید دفع کند فعال نمودن دان خوری ها و قدم زدن آرام در بین طیور برای پراکنده کردن گرمای تولید شده در بین آنها و ایجاد روشنایی کافی برای تحریک مصرف غذا درموقع کاهش دما در شب بسیار کارآمد است اگر تنها یک بار غذا داده می شود باید بین 4 تا 5 ساعت مصرف شود و در صورتی که همه غذا ظرف مدت 5 ساعت خورده نشود نشان دهنده وضعیت بحرانی در اثر تنش گرمایی است استفاده از جیره پلت شده نیز در مصرف غذا موثر می باشد اگر پلت به خوبی تهیه شده باشد رشد کپک را نیز که یکی از مشکلات هوای گرم است کاهش میدهد .

 منبع: فصلنامه چکاوک