مونو کلسیم فسفات در تغذیه طیور

مونو کلسیم فسفات مورد نیاز بسیاری از صنایع دام و طیور-صنایع شیمیایی-کاشی وسرامیک و رنگ بوده وبازار هدف آن تقریبا در همه جا وجود دارد. اما با توجه به ارزان بودن محصول هزینه حمل مواد اولیه به مرکز تولید وهزینه حمل به مقصد از فاکتورهای کلیدی رقابتی آن می باشد.

مونو کلسیم فسفات ماده ضروری کلیه مرغداری و خوراک طیور و همچنین برخی از واحد های دامداری و کارخانجات خوراک طیور در کلیه سال می باشد. این ماده در حال حاضر 100 درصد تولید داخل بوده و توسط حدود 25 واحد فعال در کشور عرضه می شود. و تولید آن در استان فارس که دارای منابعی غنی از کربنات کلسیم را دارا است و نیز بازار مصرف مناسبی وجود دارد رونق دارد. بهای فروش مونو کلسیم فسفات در پایان سال 1384 بین 2900-3100 ریال متغیر بوده است.

 

شرح فرآیند و فلوچارت تولید مونو کلسیم فسفات

محصول مونو کلسیم فسفات از دو ماده مهم اولیه تشکیل می شود:

الف- اسید فسفریک: این ماده در حال حاضر توسط شرکت بازرگانی پتروشیمی وارد کشور می شود و در اختیار واحد های تولید کننده مونو کلسیم فسفات قرار می گیرد. اسید صنعتی وارداتی ابتدا بایستی طی روشهای مختلف عناصر سمی و مصر آن تا حد استاندارد کاهش یافته تا قابلیت استفاده در مونو کلسیم فسفات را داشته باشد که مهمترین آن کاهش میزان فلوئور از 3-2 به حدود2/0-1/0 است.

کنترل مواد نامحلول دانسیته و درصد فسفر از سایر فاکتورهای کنترلی است که توسط آزمایشگاه انجام می شود.

ب- کربنات کلسیم: این ماده به صورت سنگ لاشه معدنی از منابع مربوطه استخراج و طی خط پودر سازی به سایز مورد نظر که حدود 300-200 مش است تبدیل می شود. کنترل کیفی این ماده بخصوص از نظر سایز- درصد کلسیم- عناصر مضر مانند اکسید منیزیم و غیره ضروری است که با انتخاب سنگ مناسب و کنترل آزمایشگاهی صورت می گیرد.

این دو ماده پس از کنترلهای ویژه وارد مخازن ذخیره مواد اولیه خط مونو کلسیم فسفات گردیده وپس از تنظیمات خاص بصورت پیوسته وارد راکتورهای مختلف شده و مراحل مختلف فرآیند را تا خشک کردن و دانه بندی طی می کند.

درصد فسفر در خوراک های مختلف به شرح زیر است: 

جدول1- درصد فسفر

درصد فسفر قابل جذب	درصد فسفر کل	منبع
59	7.6	پودر استخوان
74	2.2	پودر ماهی
65	2.9	پودر گوشت
66	6	پودر گوشت واستخوان
55	19.7	دی کلسیم فسفات بدون آب
77	18.1	دی کلسیم فسفات آبدار
74	22.6	مونو کلسیم فسفات
89	21.3	مونو ودی کلسیم فسفات آبدار

 

جدول2-فسفر دراستخوانهای طیور گوشتی

فسفر قابل جذب	قابل جذب	فسفر کل	محصول
16/20%	96%	21%	مونو کلسیم فسفات
3/15%	85%	20%	دی کلسیم فسفات آبدار
11%	55%	18%	دی کلسیم فسفات بدون آب
1/9%	65%	14%	تری کلسیم فسفات

 

منابع تامین فسفر

از سال 1940 نیاز به مکمل‌های غیر عالی فسفات در غذای دام و طیور مورد توجه قرار گرفت و قبل از آن غالباً از پودر استخوان یا فسفریت با فلوئور کم استفاده می‌شده است. امروز در بیشتر کشورهای دنیا  که تولید دام طیور به شکل صنعتی رواج دارد فسفات‌های غیر آلی به منظور تکمیل رژیم غذایی و تامین غذایی مطلوب با هدف رشد سریعتر و سالم‌تر حیوان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در اغلب کشورهای توسعه فسفات به صورت فسفریت به کار می‌رود و یا هیچگونه مکمل معدنی به جیره دام و طیور اضافه نمی‌شود در بین مکمل‌های غیر آلی فسفاته دی کلسیم فسفات و یا منوکلسیم فسفات متداولتر از دیگر منابع فسفات است ولی در ایلات متحده بیشتر ترکیب این دو به صورت حدود 65%  دی و 35% منو که اصطلاحاً دی فس گفته می‌شود استفاده می‌گردد.

ولی آنچه که از نظر متخصصین تغذیه دارای اهمیت است میزان فسفر قابل جذب در فرآورده است تولید کنندگان منو و یا دی کلسیم فسفات در دنیا غالباً فسفر مورد نیاز را از سه منبع زیر تامین می‌کنند:

الف) سنگ فسفات ( مواد معدنی فسفاتات به صورت آپاتیت، فسفریت، گوانو)

ب) استخوان و ضایعات دامی

ج) اسید فسفریک

در مورد بند الف که می‌توان اصطلاحاً آن را روش مستقیم گفت، تولید کنندگان با استفاده از تکنولوژی وسیع و پیچیده با استفاده از کمی سنگ فسفات در کنار شیر آهک و یک پروسه نسبتاً طولانی شیمیایی ـ فیزیکی فرآورده‌های مختلفی از جمله دی کلسیم فسفات تولید می‌کند سیستم به گونه‌ای طراحی شده که عناصر سمی و سنگین و مزاحم در مراحل مختلف جدا می‌گردد این روش بیشتر در کشورهای پیشرفته که دارای تکنولوژی بالایی هستند مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در مورد بند ب استفاده از استخوان و دیگر ضایعات دامی که معمولاً در کارخانجات تولید ژلاتین به عنوان منبع فسفر مطرح است. از روشهای متعادل در اروپا امریکا و خصوصاً اروپای شمالی بوده و سهم عمده‌ای را در تولید فرآورده‌های فسفاته دارند باید گفت این روش تکنولوژی خاص خود و مواد اولیه فراوانی نیاز دارد که از کشتارگاه‌ها و مراکز عمده‌ی بسته بندی محصولات پروتئینی جمع آوری می‌گردد.

لازم است اضافه شود برای تهیه پودر استخوان تنها روشی که مورد تایید و قبول متخصصین جدا کردن خاکستر استخوانها و دیگر ضایعات دامی است متاسفانه در ایران استفاده از مواد شیمیایی مانند بنزین و غیره برای از بین بردن بقایای گوشت و چربی استخوانها در بعضی از کارگاه‌ها مرسوم شده است که مصرف پودر استخوان تهیه شده با این روش اثرات نامطلوب و بعضاً کشنده برای دام طیور دارد. لیکن در صورتی که خاکستر استخوانها از طریق حرارت دادن (550 درجه در 24 ساعت) تهیه شود و خاکستر به دست آمده تقریباً سفید مایل به خاکستری بوده و به روش کاملاً استریل و مراقب از عدم آلودگی ثانویه از طریق محیط، جمع آوری و بسته بندی شود این خاکستر یکی از بهترین منابع تامین فسفر برای دام طیور است.

در مورد بند ج یعنی استفاده از اسید فسفریک در کنار ترکیبات معدنی به خصوص کربنات‌های کلسیم از نوع کلسیت به جهت بهره‌گیری تکنولوژی نسبتاً ساده تحقیق تنها روش متداول در ایران و بسیاری از کشورها است به عقیده کارشناسان استفاده از اسید فسفریک برای تولید کلسیم فسفات کاری سهل است. به این معنی اگر صرفاً یک ترکیب شیمیایی از اسید فسفریک و مواد معدنی مد نظر باشد کاری است بسیار آسان ولی اگر هدف تولید محصولی باشد که فسفر و کلسیم در یک رابطه صحیح علمی و صنعتی در کنار هم قرار بگیرند و محصول به اصطلاح ارتو فسفات باشد و عناصر سمی و فلوئور آن به حد نرمال و زیر آن برسد از نظر فیزیکی گرانوله باشد کاری است مشکل ولی مقبول.

چناچه کلسیم فسفات تولیدی که دارای مشخصات ذکر شده در بند ج می باشد در کنار تمام خواصی که  مثبتی که کلسیم وفسفر جیره دام وطیور دارند حداقل دو نقش دیگر خواهند داشت که عبارتند از:

الف-جلوگیری از مسمومیت های احتمالی و عوارض بعدی

ب-تامین فسفر و کلسیم مورد نیاز دام و طیور وکمک به جذب سایر مواد موجود در جیره غذایی(کاهش تبدیل ضریب غذایی) و افزایش بازده.

  جدول3-درصد دی کلسیم فسفات در جیره انواع طیور

انواع طیور	درصد دی کلسیم مورد نیاز(ارتو فسفات)	درصد دی کلسیم فسفات مورد نیاز(معمولی)
1-مرغ گوشتی	حداقل 8/0 درصد	حداقل 2/1 درصد
2-مرغ تخمگذار	1 درصد	4/1 درصد
3-مرغ مادر	2/1 درصد	6/1 درصد

 

ضروری است درتوضیحاتی در مورد جدول فوق داده شود درصد کلسیم فسفات مورد نیاز طیور با توجه به مواد اولیه به کار رفته در جیره آنها در هر جیره متفاوت است.

مصرف مونوکلسیم فسفات در تغذیه دام و طیور

این ماده بعنوان مکمل کلسیم و فسفر در تغذیه دام و طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد. قابلیت جذب مونوکلسیم فسفات کریستاله (4 ـ 8 درصد) است درجه کارائی Lpliciencyیا Degrecolدر مونوکلسیم فسفات کریستاله 125 ـ 110 می‌باشد. مونوکلسیم فسفات که دارای 9/16 درصد کلسیم و 6/24 درصد فسفر باشد در مقایسه با دی کلسیم فسفات با 24 درصد کلسیم و 18 درصد فسفر دارای ارزشی برابر 136 درصد بوده یعن با توجه به میزان فسفر مونوکلسیم فسفات ارزش آن 36 درجه بیشتر از دی کلسیم فسفات می‌باشد لذا با توجه به بالا بودن میزان فسفر و قابلیت حلالیت بیشتر مونوکلسیم فسفات و همچنین فراوانی منابع کلسیم در داخل کشور خرید مونوکلسیم هیدراته از خارج از کشور توصیه می‌شود.

لازم به توضیح است که در تغذیه نشخوارکنندگان می‌توان از مونو و دسی و تری کلسیم فسفات استفاده نمود زیرا در شبکه نشخوارکنندگان دسی و تری کلسیم براحتی شکسته و تبدیل به هونو می‌شود ولی در تغذیه طیور این امر متفاوت است و با اضافه کردن کلسیم به راحتی می‌توان کلسیم و فسفر جیره را بالانس کرد.

تولید MCP ومقایسه آن با DCP

در ارتباط با تولید مونوکلسیم فسفات لازم به ذکر است که اولاً MCPبه اسیدهای فسفریک کمتری نسبت به DCPنیاز دارد ثانیاً در هنگام تولید MCPگازهای سمی کمتری تولید می‌شود (در مقایسه با DCP) ثالثاً پس مانده‌های زائد و مضر در تولید MCPکمتر است.

مشخصات مونوکلسیم فسفات

1ـ رطوبت حداکثر 2 درصد 2ـ فسفر کل N33 درصد 3ـ قابلیت حل در اسیدسیتریک حداقل 99درصد 4ـ قابلیت حل در آب 80 درصد 5ـ فرم: کریستال 6ـ P₂O₅52 درصد و تا 50 درصد هم قابل قبول است 7ـ گرانول و کریستال هیدراته باشد 8ـ مواد غیرمحلول در اسیدکلریدریک کمتر از یک درصد باشد 9ـ سدیم Naحداکثر یا کمتر از 1 درصد 10ـ آهن Feحداکثر یا کمتر از 9/0 درصد 11ـ منیزیم Mgحداکثر یا کمتر از 15/0 درصد 12ـ سولفات So₄حداکثر یا کمتر 15/0 درصد 13ـ کلر حداکثر یا کمتر از 05/0 درصد 14ـ منگنز Mnحداکثر یا کمتر از 02/0 درصد 15ـ کلسیم کل مساوی یا بیشتر از 15/0 درصد 16ـ آرسینک Asحداکثر 8 میلی‌گرم در کیلوگرم (PPM)17ـ نیتریت No₂حداکثر 15 میلی‌گرم 18ـ جیوه Hgحداکثر 1/0 میلی گرم 19ـ سرب و فلزات سنگین حداکثر 30 میلی‌گرم 20ـ فلوئور حداکثر 2/0 درصد یا کمتر

با توجه به اجزای تشکیل دهنده مونوکلسیم فسفات و همچنین با توجه به میزان فسفر در مونوکلسیم فسفات به میزان 5/22 درصد و در دی کلسیم فسفات به مقدار 18 درصد و همچنین ضریب هضمی مونوکلسیم فسفات به مقدار 85 درصد و در دی کلسیم فسفات به میزان 69 درصد هر واحد دی کلسیم فسفات معادل 7/0 مونو کلسیم فسفات می‌باشد. با توجه به کیفیت و حجم و وزن کمتر مونوکلسیم فسفات از نظر حمل و نقل خرید مونو کلسیم فسفات بجای دی کلسیم فسفات در صورتی که دارای مشخصات بالا باشد توصیه می‌شود.

اهمیت کلسیم و فسفر در تغذیه دام و طیور

دام و طیور همانگونه که برای ادامه حیات و بازدهی مناسب نیازمند منابع پروتئین و انرژی هستند نیاز مبرمی نیز به مواد معدنی و در رأس آن کلسیم و فسفر دارند کلسیم در انعقاد خون ـ فعالیت فیزیولوژیکی قلب، تبادلات سلولی، فعالیت عصبی و عضلانی، ساختمان استخوان و دندان و تخم مرغ در تولید مثل نوباروری فعالیت صحیح دستگاه گوارش و دیگر بخشهای بدن نقش ارزنده‌ای دارد فسفر در تشکیل بافت عصبی، تولید مثل و آبستنی، اشتها و فعالیت گوارشی، تشکیل بافت استخوانی و دیگر بافت‌های کلسیم‌دار نقش ارزشمند دارد.

عوارض کمبود کمبود کلسیم و فسفر در دام

1ـ نرمی استخوان در دامهای جوان پارانشیم 2ـ شکننده شدن استخوان در دامهای بالغ یا استئومالامی 3ـ بیماری تب  شیر یا فلجی در دامهای بالغ 4ـ بیماری انحراف اشتها یا پیکا که سبب بلغ اشیای غیرمغذی توسط دام می‌شود 5ـ کاهش رشد و تولید 6ـ نازائی 7ـ کاهش مقاومت در برابر بیماریها و خونریزی

عوارض کمبود کلسیم و فسفر در طیور:

1ـ نرمی استخوان و فلج در جوجه‌ها، شکنندگی استخوان در مرغهای مسن 2ـ کاهش اشتها و ضریب رشد و تولید 3ـ افزایش میزان لنبه و شکستگی تخم مرغ 4ـ کاهش تولید جوجه در کارخانه‌های جوجه کشی 5ـ تلفات به علت فلج، کاهش کارایی قلب، عضلانی، استخوانی و بی‌اشتهایی

مزایای حضور منابع کلسیم و فسفر در جیره دام

1ـ استخوان‌بندی محکم و سلامت بدنی 2ـ افزایش تولید و ترشح شیر 3ـ افزایش باروری و آبستنی 4ـ افزایش اشتها و بازدهی مناسب تولید 5ـ عملکرد متعادل دستگاههای عصبی، عضلانی و گوارشی

مزایای وجود منابع کلسیم و فسفر در جیره طیور

1ـ استخوان بندی محکم و مقاوم 2ـ افزایش اشتها 3ـ افزایش بازدهی تولید در طیور گوشتی و تخمگذار 4ـ کاهش میزان لنبه و شکستگی تخم مرغ 5ـ افزایش تولید جوجه در فارم‌های مرغ مادر

منابع تأمین کننده کلسیم و فسفر:

1ـ فسفر و کلسیم با منشاء گیاهی: در مواد غذایی مانند گندم، جو و غیره این منابع در طیور به علت صفود اسیدفیتیک قابلیت جذب نداشته و ارزش غذایی ندارد در دام نیز از کم ارزش‌ترین منابع به شمار می‌آید 2ـ استخوان: این منابع اولاً به علت این که عموماً در شرایط غیر بهداشتی و کارگاههای سنتی تهیه می‌شود از منابع بیماری زا و خطرناک هستند ثانیاً در هر شرایطی تهیه می‌شوند به احتمال انتقال بیماریهای خطرناکی مثل شاربن و (BSE)غیرقابل اعتماد است 3ـ مونو و دی کلسیم فسفات: از بهترین منابع تأمین کننده کلسیم و فسفر بوده و قابلیت جذب بسیار بالایی دارند.

کلسیم: کلسیم از عناصر پر نیاز در تغذیه دام و طیور است و فراوان‌ترین عنصر معدنی در بدن حیوانات می‌باشد. این عنصر جز مهمی از اسکلت و دندان‌ها بوده به طوری که 99 درصد از کل کلسیم بدن در این بخشها یافت می‌شود علاوه بر آن کلسیم بخش ضروری از سلولهای زنده و مایعات بافتی است کلسیم برای فعالیت تعدادی از سیستم‌های آنزیمی شامل آنزیمهای لازم برای انتقال پیامهای عصبی و خصوصیات انقباضی ماهیچه‌ها ضروری است این عنصر همچنین با انعقاد خون در ارتباط است در خون کلسیم در بخش پلاسما وجود دارد پلاسمای پستانداران معمولی حاوی 80 تا 120 میلی گرم کلسیم در لیتر بوده اما در مرغهای تخمگذار بین 300 تا 400 میلی‌گرم در لیتر است.

علائم کمبود کلسیم: در صورت کمبود کلسیم در جیره حیوانات جوان در حال رشد استخوان بخوبی تشکیل نشده و وضعیتی موسوم به ریکتز ایجاد می گردد علائم رکیتز عبارتند از: استخوانهای به شکل مفاصل، لنگش و اشکال در راه رفتن در حیوانات بالغ کمبود کلسیم موجب استئومالاشیا می‌شود که طی آن کلسیم موجود در استخوان باز جذب شده اما جایگزین نمی‌گردد در استئومالاشیا استخوانها ضعیف شده و براحتی می‌شکنند در مرغها علائم  کمبود عبارتند از: نرمی منقار و استخوانها تاخیر در رشد و پاهای قوسی شکل. تخم‌ها پوسته‌ای نازک داشته و تولید تخم مرغ ممکن است کاهش یابد. علائم ذکر شده برای ریکتز و استئومالاشیا منقضی به کمبود کلسیم نبوده و همچنین می‌تواند از کمبود فسفر، نسبت غیرطبیعی کلسیم به فسفر ناشی شود آشکار است که چندین عامل می‌تواند مسئول کلسیمی شدن غیرطبیعی استخوانها باشند.

تب شیر وضعیتی است که در اغلب گاوهای شیری پس از زایمان رخ می‌دهد مشخصه این حالت کاهش سطح کلسیم سرم، تنش‌های ماهیچه‌ای و در موارد شدید فلج و بی‌حسی است دلیل واقعی هیپوکلسیمی همراه با تب شیر مبهم بوده اما عموماً به نظر می‌رسد که با آغاز شیردهی غده پاراتیروئید قادر به نشان دادن عکس العملی بقدر کافی سریع جهت افزایش جذب کلسیم از روده برای برآورده نمودن نیاز اضافی حیوان نسبت سطوح طبیعی کلسیم خون را می‌توان توسط تزریق داخل وریدی گلوکونات کلسیم مجدداً ایجاد نمود اما ممکن است این عمل همیشه اثری بادوام نداشته باشد تحقیقات نشان داده است که در طی دوره خشکی پرهیز از مصرف مقادیر زیاد کلسیم با حفظ سطوح جیره‌ای کافی از فسفر بروز تب شیر را کاهش می‌دهد در پیشگیری عملی از تب شیر استفاده از جیره‌های با کلسیم پایین برای افزایش جذب کلسیم مستلزم پیش‌بینی زمان صحیحی از زایمان بوده و در غیر  این صورت ممکن است کمبود کلسیم رخ دهد.

منابع کلسیم: شیر و محصولات سبز پررنگ بخصوص لگوم همه منابع خوبی از کلسیم بوده غلات و ریشه‌ها از این نظر منابع فقیری محسوب می‌شوند فرآورده‌های فرعی حیوانی حاوی استخوان مانند پودر ماهی و پودر گوشت و استخوان منابع عالی از کلسیم هستند مکملهای معدنی که اغلب در حیوانات مزرعه به خصوص حیوانات شیرده و مرغهای تخمگذار به کار می‌رود عبارتند از: سنگ آهک آسیاب شده، آرد استخوان بخار داده شده و مونوکلسیم فسفات و دی کلسیم فسفات در صورت استفاده از سنگ کلسیم فسفات در جیره حیوانات اطمینان از عدم وجود فلور در آنها مهم بوده زیرا در غیر این صورت ممکن است چنین مملکی ممومیت زا باشد وجود سطوح بالای چربی در جیره حیوانات تک معده‌ای باعث تشکیل صابونهای کلسیمی اسیدهای چرب شده قابلیت جذب کلسیم را کاهش می‌دهد.

نسبت کلسیم به فسفر: هنگام استفاده از مکمل‌های کلسیمی در حیوانات باید به نسبت کلسیم به فسفر جیره توجه داشت زیرا یک نسبت غیرطبیعی ممکن است به اندازه کمبود هر یک از عناصر در جیره مضر باشد. نسبتی بین کلسیم به فسفر که به نظر می‌رسد بیشترین مطلوبیت را برای حیوانات مزرعه به جز طیور دارد عموماً در دامنه 1 به 1 یا 1 به 2 است. با این حال شواهدی موجود است مبنی بر اینکه نشخوارکنندگان قادر به تحمل نسبت‌های بالاتری هستند مشروط به آنکه احتیاجات فسفر آنها تأمین گردد. براساس مقادیر احتیاجات کلسیم و فسفر نشخوارکنندگان، منتشر شده توسط کمیته فنی مسئول کار بر روی مواد مغذی وابسته به انجمن تحقیقات کشاورزی و خوراک احتیاج به فسفر در بعضی از شرایط می‌تواند بیش از کلسیم باشد نسبت کلسیم برای مرغهای تخمگذار بسیار بزرگتر است زیرا آنها به مقادیر زیادی از این عنصر برای تولید تخم نیاز دارند کلسیم معمولاً به صورت سنگ آهک آسیاب شده مخلوط با جیره یا ریگ‌های آهکی به طور آزاد در اختیار مرغهای تخمگذار قرار می گیرد.

فسفر: فسفر نسبت به سایر عناصر معدنی دارای بیشترین وظایف شناخته شده در بدن حیوانات است فسفر در فسفولیپیدها، فسفوپروتئین و اسیدهای نوکلئیک وجود دارد این عنصر طی متابولیسم انرژی در تشکیل قندهای فسفاته و آدنوزین دی و تری فسفات نقش حیاتی ایفا می‌کند. فسفر موجود در بدن حیوان نسبتاً کمتر از کلسیم است در حالی که 99 درصد از کلسیم موجود در بدن استخوانها و دندانها وجود دارد نسبت فسفر در این سازه‌ها در حدود 85 ـ 80 درصد از کل فسفر بدن است.

علائم کمبود فسفر: نواحی گسترده از خاک های با کمبود فسفر در سر تا سر دنیا بخصوص در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری وجود دارد و به نظر می‌رسد کمبود این عنصر شایع‌ترین و از نظر اقتصادی مهمترین مورد از عوارض مربوط با مواد معدنی است که دامهای در حال چرا را تحت تأیید قرار می‌دهد.

همانند کلسیم، فسفر نیز برای تشکیل استخوان مورد نیاز بوده و کمبود آن می‌تواند منجر به ریکتز یا استئومالاشیا شود پیکا یا گند خواری در گاوها هنگامی که در جیره آنها کمبود فسفر وجود دارد ملاحظه شده است حیوانات مبتلا دارای اشتها غیرطبیعی بوده و چوب، استخوان، پارچه و سایر مواد خارجی را می جوند پیکار منحصراً نشانه‌ای از کمبود فسفر نیست زیرا ممکن است توسط عوامل دیگری نیز ایجاد شود به وسیله تجزیه سرم خون ممکن است به شواهدی از کمبود فسفر دست یافت که در این حالت میزان فسفر پایین تر از حد طبیعی را نشان می‌دهد در کمبود مزمن فسفر حیوانات ممکن است دارای مفاصلی خشک و عضلانی باشند.

مصرف جیره‌ای با فسفر پایین، همچنین، با باروری ضعیف و اختلالی آشکار در تخمدانها همراه است که باعث مهار، کاهش‌یابی نظمی در مخلی می‌گردد. نمونه‌های زیادی از سراسر دنیا وجود دارد که مکمل سازی فسفر باعث افزایش باروری در گاوهای در حال چرا شده است در گاوها کمبود این عنصر همچنین ممکن است تولید شیر را کاهش دهد رشد پایین‌تر از حد طبیعی در حیوانات جوان و افزایش وزن زنده پایین در حیوانات بالغ، علایمی مشخص از کمبود فسفر در همه گونه‌ها هستند کمبود فسفر معمولاً در گاوها نسبت به گوسفندان رایجتر است زیرا گوسفند تمایل به روش چرای انتخابی‌تری داشته و بخشهای در حال رشد گیاهان که از نظر فسفر غنی‌تر هستند را انتخاب می‌نماید.

منابع فسفر: شیر، دانه‌های غلات، پودر ماهی و فرآورده‌های گوشتی حاوی استخوان، منابع خوبی از فسفر بوده اما میزان عنصر در علوفه خشک و کاه‌ها عموماً بسیار پایین است توجه زیادی به قابلیت دسترسی فسفر شده است بیشتر فسفر دانه‌های غلات به شکل فیتات‌ها که نمک‌های ا سیدفیتیک (مشتقی از اسید فسفریک) هستند وجود دارد.

فیتات‌های نامحلول کلسیم و منیزیم در غلات و سایر  فرآورده‌های گیاهی وجود دارند آزمایشهای انجام گرفته با جوجه‌ها نشان داده است که فسفر موجود در فیتات کلسیم تنها با 10% از بازدهی فسفات سدیم مورد استفاده قرار گرفت. بعضی خوراکهای گیاهی خاص مانند گندم، حاوی فیتاز بوده و در معده خوک مقداری از فسفرفیتاتی به وسیله فیتاز در شرایط اسیدی حاصله تخریب شود.

در روده فعالیت فیتازی ناشی از میکرو فلورها مشاهده گردیده است اما ظاهراً این فعالیت در خوک اهمیت کمی دارد در گوسفند نشان داده شده است که هیدرولیندفیتات‌ها توسط فیتازهای باکتریال در شکمبه رخ می‌دهد، باکتری‌های در روده بزرگ نیز دارای فعالیت فیتازی هستند اما اهمیت این امر در تامین فسفر برای تک معده‌ای روشن نیست بنابراین ظاهراً فسفر فیتاتی به راحتی سایر اشکال فسفر توسط نشخوارکنندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد هر چند که مطالعات انجام گرفته با استفاده از ایزوتوپ‌های رادیواکتیو نشان  داده‌اند که قابلیت دسترسی فسفر ممکن است از 33/0 تا 90/0 متغیر باشد.

باید از خوراندن سطوح بالایی از فسفر اجتناب نمود زیرا مقادیر اضافه دفع شده و در اثر تشدید رشد جلبک‌ها در منابع آبی باعث آلودگی می‌شوند بعلاوه مصرف مقادیر بالایی فسفر همراه با منیزیم می‌تواند منجر به تشکیل رسوبات معدنی در مثانه و فیرراه (عارضه سنگ مجاری ادرار) شده و موجب مسدود شدن جریان ادرار در گوسفندان و گاوهای نر شود.

منابع

پیترمک دونالد؛ ادواردز؛ گرین هال؛ مورگان: تغذیه دام. ترجمه بهمن نوید شاد؛ علیرضا جعفری صیادی. انتشارات  فرهنگ جامع، تهران 97ـ94، 1383

کارشناس ماکیان فسفات: «مونوکلسیم فسفات». نشریه کشاورزی و دامپروری برزگر: سال هجدهم، شماره 751، 42، 1376

شورای پژوهشی تغذیه دام و طیور، شماره 12، 1370